چارچوب تلفیقی هوش مصنوعی و بلاکچین برای ارتقای شفافیت و کارایی در گزارشگری مالی و حسابرسی بانک های اسلامی در بستر اقتصاد دیجیتال

چکیده در عصر گذار به اقتصاد دیجیتال، بانک های اسلامی به عنوان نهادهای مالی متعهد به اصول شریعت با چالش های مضاعفی در حوزه شفافیت، انطباق مقررات، و کارایی گزارشگری مالی و فرآیندهای حسابرسی مواجه اند. ادغام فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی (AI) و زنجیره بلوکی (Blockchain) توان بالقوه ای برای ایجاد تحول بنیادین در سامانه های گزارشگری و نظارت مالی این بانک ها دارد؛ به گونه ای که می تواند هم زمان دقت، سرعت، و قابلیت اتکای اطلاعات مالی را افزایش داده و الزامات شرعی و قانونی را به طور خودکار پایش نماید (Rahim et al., 2023؛ موسوی و همکاران، 1402). این پژوهش با رویکردی ترکیبی، ابتدا ابعاد و شاخص های موثر بر شفافیت و کارایی در گزارشگری مالی بانک های اسلامی را شناسایی کرده، سپس چارچوبی تلفیقی مبتنی بر معماری بلاکچین و الگوریتم های یادگیری ماشین را طراحی و اعتبارسنجی نموده است. داده های پژوهش از طریق تحلیل محتوای اسناد نظارتی، مصاحبه با خبرگان بانکداری اسلامی، و آزمون مدل بر روی داده های واقعی چند بانک منتخب در منطقه MENA گردآوری گردیده است. یافته ها نشان می دهد که چارچوب پیشنهادی، با بهره گیری از ویژگی تغییرناپذیری و شفافیت بلاکچین و توان تحلیل و پیش بینی هوش مصنوعی، باعث بهبود 35 درصدی در دقت گزارشگری، کاهش متوسط 25 درصدی زمان حسابرسی، و افزایش اطمینان سرمایه گذاران می گردد. این الگو، علاوه بر ارتقای نظارت تطبیقی با استانداردهای AAOIFI و مقررات بانک مرکزی، زمینه ایجاد اعتماد عمومی و کاهش ریسک های شهرتی بانک ها را فراهم می سازد (Alharbi & Zaabi, 2024؛ حیدری و صادقی، 1403). این نوآوری، پاسخی عملی به نیاز روز افزون برای ابزارهای فناورانه در بانکداری اسلامی و گامی در جهت همگرایی فناوری با اصول شریعت در بستر اقتصاد دیجیتال محسوب می شود و می تواند الگویی برای سایر نهادهای مالی در کشورهای در حال توسعه باشد.