بازاستفاده سازگار در معماری صنعتی ایران: گامی به سوی توسعه پایدار و میراث داری محیط زیستی

مقدمه: احیای بناهای صنعتی، فراتر از حفظ میراث معماری صنعتی، به عنوان راهبردی نوین در راستای توسعه پایدار شهری و کاهش اثرات زیست محیطی مطرح است. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر بازاستفاده سازگار از بناهای معماری صنعتی بر بهبود شرایط زیست محیطی در شهرهای ایران و مقایسه تجربیات داخلی با نمونه های بین المللی انجام شد. مواد و روش ها: روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر تحلیل مقایسه ای پروژه های بازاستفاده سازگار در ایران شامل کارخانه های چرم سازی خسروی تبریز، کبریت زنجان و نساجی شیراز، و نمونه های بین المللی مانند فابریکای بارسلونا، موزه سیمان آسلند و پارک دویسبرگ-نورد است.

نتایج و بحث: یافته ها نشان می دهد پروژه های بین المللی در بهینه سازی مصرف منابع (کاهش ۷۵٪ در برابر ۴۵٪ در ایران) و مدیریت پسماند (بهبود ۵۵٪ در برابر ۴۰٪) عملکرد بهتری دارند. هم چنین در زمینه توسعه گردشگری و طراحی معماری، پروژه های بین المللی بهبود ۴۰٪ و پروژه های داخلی به ترتیب ۲۵٪ و ۲۰٪ را نشان داده اند. هم چنین نتایج مشخص نمود در بخش کاهش مصرف منابع (آب و انرژی) پس از احیای بناها به طور میانگین ۶۰٪ بود (از ۱۰۰ واحد به ۴۰ واحد کاهش یافت) که نشان دهنده ارتقاء قابل توجه بهره وری انرژی در پروژه های منتخب بود. در زمینه مدیریت پسماند با ۴۵٪ بهبود همراه شد و مقدار پسماندهای دفنی یا رهاسازی شده به طور معنادار کاهش یافت. از طرف دیگر ارتقای زیست بوم محلی به میزان ۳۵٪ افزایش یافت. از جمله گسترش فضاهای سبز و بازگرداندن تنوع گونه های گیاهی به بستر شهر. در اقتصاد سبز و گردشگری پس از باززنده سازی بناها ۳۰٪ بهبود نشان داد و منجر به جذب گردشگر و افزایش فعالیت های اقتصادی پایدار شد. درخصوص آگاهی و فرهنگ زیست محیطی در میان ساکنین و ذینفعان با ۴۵٪ افزایش همراه بود. هم چنین استفاده از مصالح بازیافتی و زیست تخریب پذیر در پروژه های داخلی به طور متوسط در ۱۵ تا ۴۰ درصد مصالح بناها اجرایی شد در حالی که نمونه های خارجی به رقم ۴۰ تا ۶۰ درصد رسیده بودند. از منظر کیفی، باززنده سازی بناهای صنعتی توانسته است با تغییر کاربری خلاقانه (مانند تبدیل کارخانه به مراکز فرهنگی یا دانشگاهی)، تطابق با نیازهای جامعه امروز و افزایش حس تعلق مکانی، هم به ارتقای ارزش های میراثی و هم پایداری شهری کمک کند. این آثار، در قیاس با وضعیت قبلی بناها، موجب کاهش آلودگی، احیای اراضی بلااستفاده و ترویج هویت تاریخی در ساکنان شهر شده است.

نتیجه گیری: این مطالعه با ارائه الگویی نوین برای سنجش پایداری پروژه ها، نشان می دهد بازاستفاده سازگار از بناهای صنعتی، علاوه بر حفظ میراث معماری صنعتی، می تواند به باززنده سازی اراضی متروکه، ساماندهی پسماندها و ارتقای آگاهی زیست محیطی شهروندان از طریق تبدیل این بناها به فضاهای فرهنگی-آموزشی منجر شود. پروژه های خارجی با بهره گیری از بازیافت منابع و مصالح زیست تخریب پذیر، کیفیت زیست محیطی بالاتری دارند، در حالی که پروژه های داخلی بیشتر بر حفظ ساختار فیزیکی و تعریف کاربری فرهنگی تمرکز داشته اند.این پژوهش پیشنهاد می کند سیاست گذاران با ارائه تسهیلات مالیاتی و تدوین مقررات سخت گیرانه تر، زمینه را برای بازاستفاده سازگار و پایدار از میراث معماری صنعتی فراهم آورند و مشارکت جوامع محلی را در برنامه ریزی و اجرا تقویت کنند. در نهایت، تحقق توسعه پایدار در تمامی مراحل فرآیند احیا، ضامن کاهش پیامدهای زیست محیطی و افزایش تاب آوری شهری خواهد بود.

کلیدواژه ها:

بازاستفاده سازگار ، میراث معماری صنعتی ، توسعه پایدار شهری ، معماری پایدار ، اثرات زیست محیطی ، احیای بناهای صنعتی ، مقایسه تطبیقی