برهم کنش «دعا» و «امر الهی»: تحلیل رابطه دوسویه در چارچوب متن قرآن کریم

خداوند انسان را به دعا کردن فراخوانده و باب تعامل زبانی و نوعی گفت وشنود را میان خود و انسان گشوده است. دعا در مواضع قابل توجهی از متن قرآن، در پیوند با «امر الهی» قرار دارد. این پژوهش با هدف تحلیل برهم کنش این دو مفهوم و با بهره گیری از روش تحلیل محتوای مضمونی، می کوشد تا الگویی قرآنی از تعامل دعا و امر الهی به دست دهد. یافته ها دلالت بر تعامل پویا و سه وجهی میان سه مفهوم «امر الهی»، «طمع» و «دعا» در سیاقی واحد دارد؛ این هم کنشی، حاکی از آن است که «امر الهی» به معنای حکمرانی ویژه خداوند، موجد اصلی «طمع» در معنای امید این جهانی است و دعا، کنشی برخاسته از چنین امیدی است. تحلیل آیات سوره های اعراف، رعد، ابراهیم، نحل، سجده و غافر نشان می دهد که دعا در بستر «امر الهی» معنا می یابد؛ امری که هم شامل سنت های جاری در آفرینش است و هم امکان مداخله بی واسطه الهی را فراتر از اسباب طبیعی تایید می کند. انسان با درک اینکه جهان بر پایه «امر الله» استوار است، به این باور می رسد که خداوند قادر است هر وضعیتی را تغییر دهد. از این منظر، دعا انسان را به مشارکت فعالانه در اداره جهان و امکان تغییر سرنوشت دعوت می کند و به عنوان ابزاری کلیدی در تکمیل مقام خلیفه اللهی انسان شناخته می شود که مسئولیت او را در قبال جهان یادآوری می کند. اخلاص و شناخت (ادراک جایگاه امر الهی) به عنوان دو شرط لازم تاثیرگذاری دعا، نشان می دهد که مشارکت انسان در تدبیر جهان، مشروط به رشد معنوی و اخلاقی اوست.

کلیدواژه ها:

Duʿāʾ ، Amr Allāh ، hope ، ṭamaʿ ، content analysis ، دعا ، امر الهی ، امید ، طمع ، تحلیل محتوا