تحلیل و بررسی جبر و اختیار در اشعار خیام و متون کلامی

بحث جبر و اختیار از جمله مباحث بنیادین در فلسفه کلام و ادبیات است که بازتاب گسترده ای در اشعار خیام و متون کلامی داشته است. این مقاله به تحلیل و بررسی تطبیقی دیدگاه های خیام در رباعیات و آرای متکلمان اسلامی درباره جبر و اختیار می پردازد. با بررسی مضامین رباعیات خیام می توان دریافت که او گاه با نگاهی جبرگرایانه به تقدیر و سرنوشت انسان می نگرد در حالی که در برخی موارد بر اختیار و آزادی اراده تاکید دارد. در مقابل متون کلامی به ویژه در مکتب های اشعری و معتزلی رویکردهای متفاوتی را ارائه کرده اند؛ اشاعره با گرایش به جبر و معتزله با تاکید بر اختیار. این پژوهش نشان می دهد که اشعار خیام با وجود ابهام و ایهام، بیش از آنکه متاثر از مباحث کلامی باشد بازتابی از نگرش شخصی و فلسفی او به زندگی و هستی است. در نهایت این مقاله به مقایسه این دو دیدگاه پرداخته و وجوه اشتراک و افتراق آنها را تبیین می کند.

کلیدواژه ها:

فلسفه ، کلام ، ادبیات ، اختیار