تحلیل محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی از منظر میزان توجه به محیط زیست و توسعه پایدار

در دهه های اخیر افزایش بحران های زیست محیطی نظیر تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا، کاهش تنوع زیستی و تخریب منابع طبیعی، توجه جهانی را به ضرورت آموزش محیط زیست و توسعه پایدار معطوف کرده است. این پژوهش با هدف بررسی میزان و نحوه بازنمایی مفاهیم محیط زیست و توسعه پایدار در محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی ایران در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ انجام شده است. روش تحقیق از نوع تحلیل محتوای کیفی-کمی بوده و جامعه آماری شامل تمامی کتاب های درسی مقطع ابتدایی است. نمونه گیری کیفی-کمی به صورت هدفمند انجام شد و کتاب های «علوم»، «فارسی»، و «هدایای آسمانی» از پایه های اول تا ششم انتخاب شدند. ابزار تحلیل شامل چک لیستی مبتنی بر مولفه های توسعه پایدار مانند حفظ منابع طبیعی، مدیریت پسماند و مصرف بهینه انرژی بود که روایی آن توسط متخصصان تایید و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ ۰.۸۷ محاسبه شد. یافته ها نشان داد که کتاب های علوم بیشترین توجه را به مفاهیم زیست محیطی دارند (۴۲% از کل اشاره ها)، اما این مفاهیم عمدتا سطحی، پراکنده و فاقد انسجام هستند. کتاب های فارسی و هدایای آسمانی به ترتیب %۳۱ و %۲۷ از اشاره ها را شامل می شوند، اما عمدتا غیر مستقیم و بدون تاکید بر رفتارهای پایدار هستند. تفاوت های معناداری بین پایه های تحصیلی مشاهده شد به طوری که پایه های سوم و پنجم بیشترین توجه را به این مفاهیم نشان دادند. این پژوهش با شناسایی کاستی هایی نظیر کمبود فعالیت های عملی و فقدان رویکرد میان رشته ای، پیشنهاداتی شامل تدوین راهنمای برنامه درسی، خصوصی آموزش معلمان و طراحی فعالیت های مشارکتی ارائه می دهد. این مطالعه بر ضرورت بازنگری محتوای درسی برای تقویت آموزش توسعه پایدار تاکید دارد تا نسلی آگاه و مسئول در برابر محیط زیست تربیت شود.

کلیدواژه ها:

تحلیل محتوا ، کتاب درسی ، محیط زیست ، توسعه پایدار ، تحصیلات ابتدایی