تاثیر اقلیم بر معماری زمینه گرا در معماری روستایی نواحی کوهستانی (نمونه موردی: روستای قلعه بالا شاهرود)

امروزه معماری زمینه گرا با توجه ویژه به عوامل اقلیمی و ویژگی های محیطی، جایگاه مهمی در جهت تحقق معماری پایدار و ارتقای کیفیت زندگی در روستاهای کوهستانی پیدا کرده­ است. اقلیم، که شامل عناصری مانند دما، رطوبت، میزان تابش خورشید، نوع بارندگی و جهت وزش باد است، به طور مستقیم و غیرمستقیم در شکل دهی به بافت روستا، الگوی استقرار بناها و انتخاب مصالح ساختمانی بسیار موثر است. تجربه زیسته و دانش بومی مردمان این نواحی موجب شده معماری این مناطق همواره در تعامل و سازگاری با طبیعت و تغییرات محیطی شکل بگیرد. در این پژوهش به بررسی نقش و تاثیر این عوامل در معماری زمینه گرا در مناطق کوهستانی پرداخته شده و روستای قلعه­ بالا واقع در شهرستان شاهرود به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده­ است. نقطه­ قوت پژوهش، بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی مبتنی بر مشاهده میدانی دقیق، جمع آوری مستندات و تحلیل منابع اسنادی و میدانی است.پرسش اصلی تحقیق این است که چرا و چگونه ویژگی های متفاوت اقلیمی باعث شکل گیری فرم ها و ساختارهای معماری خاص در این مناطق شده اند و چه رویکردهایی برای پاسخگویی به شرایط جوی و نیازهای انسانی در این بافت ها به کار رفته ­است؟ بینش حاصل از تحلیل معماری روستای قلعه­ بالا نشان می دهد که بافت متراکم و پیوسته، فرم پلکانی منطبق با توپوگرافی، جهت گیری ساختمان ها به سمت نور خورشید، کاهش ابعاد فضاهای باز، کوچک بودن بازشوها، استفاده از دیوارهای قطور و مصالح بومی مانند سنگ و آجر، سقف های کوتاه و بام های مسطح، همگی به منظور کاهش تبادل حرارت، تامین آسایش حرارتی، ذخیره انرژی و همسویی با شرایط اقلیمی منطقه طراحی شده اند. نتایج نشان می دهد که پیوند عمیق بین معماری بومی و زمینه های اقلیمی، مسیری موثر برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی فراهم آورده و این تجربیات می تواند به ­عنوان الگویی الهام بخش برای طراحی های آتی در مناطق مشابه مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

معماری زمینه گرا ، معماری بومی ، اقلیم کوهستانی ، روستای قلعه بالا ، معماری پایدار