بررسی هنر گچبری عصر صفوی در بناهای تاریخی شهر اصفهان

آرایه های وابسته به معماری به ­عنوان عنصری مکمل، جایگاه ی شگرف در معماری اسلامی داشتند. گچ از جمله مصالح ساختمانی است که علاوه بر جنبه ایستایی، به عنوان یکی از مصالح در هنرهای تزیینی نیز مورد توجه بسیار بود. ویژگی خاص اجرای گچبری در دوره­ های گوناگون در شکل گیری، رشد و غنای تزیینات نیز موثر بوده­ است.در دوره صفوی، هنر گچبری وارد شیوه های خاصی گردید. به گونه ای که ظریف ترین مقرنس بندی های تاس و نیم تاس، در کنار نقش های گل و گیاه، با انواع تیغه های گچی دالبری، زینت بخش عماراتی چون: عالی قاپو، هشت بهشت و چهل ستون شدند. شیوه های جدید گچبری از جمله: آرایش های تنگ بری، کشته بری، نقاشی روی گچ و گچبری زبره (گچبری خطی یا کتیبه نویسی با گچ) از دیگر تکنیک های تزیینی گچبری هستند که مصادیق و نمونه های آن­ ها را می توان در جای جای عمارات مذکور دید. مهم­ ترین پرسش این پژوهش این است: آیا سنت گچبری صفویان ادامه سنت های گذشته بود یا روش های جدیدی ابداع کردند؟ فرضیه مطرح شده: صفویان با توجه بر سنت های گذشته علاوه بر زیبایی، به کاربردی بودن گچبری نیز پرداختند. نتایج مطالعات انجام گرفته در انواع گچبری های موجود در بناهای اصفهان، آشکارا بر این حقیقت گواهی می دهند که هنرمندان دوره صفوی علاوه بر توجه به جنبه های تزیینی گچ و گچبری، به جنبه های کاربردی آن­ ها نیز واقف بودند. برای مثال، ساختن و پرداختن اشکال هندسی در تزیینات گچبری عمارت عالی قاپو، علاوه بر نمایش زیبایی و خلاقیت هنرمندان گچکار، برای حذف انعکاسات حاصل از نغمه های نوازندگان بوده تا صداها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.در این مقاله سعی نگارندگان بر آن است تا با بررسی گچبری های موجود در شاخص ترین بناهای اصفهان (عالی قاپو، هشت بهشت، چهل ستون و مسجد شاه)، ضمن مطالعه ی نقش مایه ها و درک معنا و مفهوم آن­ ها، انواع تکنیک های مرسوم در تزیینات گچبری دوره صفویه را نیز مورد معرفی و مطالعه قرار دهند.

کلیدواژه ها:

گچبری ، دوره صفوی ، عالی قاپو ، هشت بهشت ، چهل ستون ، مسجد شاه