بررسی عوامل موثر بر گسترش حاشیه نشینی در شهر اراک و راهکارهای مقابله با آن

حاشیه نشینی به عنوان یکی از پیامدهای ناخواسته رشد شهرنشینی ناموزون، چالشی عمده در شهرهای متوسط و بزرگ ایران است. هدف از این پژوهش، شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر گسترش حاشیه نشینی در شهر اراک و ارائه راهکارهای مقابله با آن است. بدین منظور، از روش ترکیبی (کیفی-کمی) استفاده شد. در بخش کمی، با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست و نرم افزار ArcGIS، میزان گسترش کالبدی حاشیه ها در بازه ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۲ محاسبه گردید. در بخش کیفی، با مصاحبه نیمه ساختاریافته با ۲۵ خانوار حاشیه نشین و ۱۰ کارشناس شهرسازی، عوامل موثر در جذب جمعیت به حاشیه ها شناسایی و تحلیل شدند. نتایج نشان می دهد که مساحت مناطق حاشیه ای شهر اراک از ۱۸.۳ کیلومتر مربع در سال ۱۳۸۵ به ۳۷.۶ کیلومتر مربع در سال ۱۴۰۲ رسیده است — رشدی معادل ۱۰۵%. مهم ترین مناطق حاشیه نشین هستند. تحلیل عوامل موثر نشان می دهد که سه عامل اصلی شامل: قیمت پایین زمین و مسکن (وزن ۰.۳۴)، فشار مهاجرت روستایی و بین شهری (وزن ۰.۲۹) و ضعف نظارت شهری و قوانین ساختمانی (وزن ۰.۲۲) بیشترین تاثیر را در گسترش حاشیه نشینی دارند. همچنین، عوامل ثانویه ای مانند نبود سیاست های مسکن ارزان قیمت، گسترش غیرقانونی معابر و عدم دسترسی به خدمات، گسترش حاشیه نشینی را تشدید کرده اند. در نهایت، راهکارهایی مبتنی بر بازآفرینی حاشیه ها، اصلاح قوانین مالکیت زمین، توسعه مسکن اجتماعی و مشارکت شهروندی ارائه شده است. این مطالعه هشدار می دهد که بدون مداخله فوری، حاشیه نشینی در اراک به بحرانی اجتماعی-فضایی تبدیل خواهد شد.

کلیدواژه ها:

حاشیه نشینی ، شهر اراک ، عوامل موثر ، GIS ، مصاحبه کیفی ، بازآفرینی شهری ، سیاست مسکن