بررسی تاثیر طراحی معماری، نورپردازی و رنگ فضای آموزشی بر انگیزه و بازدهی تحصیلی

فضاهای آموزشی به مثابه «معلم سوم» (مالاگوزی، ۱۹۹۶)، نقشی تعیین کننده در شکل گیری تجربه یادگیری ایفا می کنند. این مقاله با هدف بررسی تاثیر نظام مند سه مولفه اساسی طراحی محیطی، یعنی طراحی معماری، نورپردازی و رنگ، بر انگیزه و بازدهی تحصیلی دانش آموزان نگاشته شده است. رویکرد حاکم بر این پژوهش، مروری تحلیلی-توصیفی بر مبانی نظری و مطالعات تجربی داخلی و خارجی است.یافته ها به وضوح نشان می دهند که طراحی معماری فراتر از جنبه های عملکردی صرف، بر رفتار و روان یادگیرنده اثر می گذارد. فضاهای انعطاف پذیر با قابلیت تغییر پیکربندی، در مقایسه با کلاس های سنتی با چیدمان ثابت صندلی ها، تعاملات اجتماعی و مشارکت فعالانه را افزایش داده که این امر به طور مستقیم به افزایش سطح engagement و انگیزه درونی منجر می شود (زارعی، ۱۳۹۸). همچنین، تلفیق فضا با طبیعت (طراحی بیوفیلیک) از طریق ارائه مناظر به بیرون و استفاده از گیاهان، cause کاهش قابل ملاحظه استرس و بهبود تمرکز می گردد (Barrett و همکاران، ۲۰۱۵). در حوزه نورپردازی، بهره گیری بهینه از نور طبیعی به عنوان یک اصل انکارناپذیر مطرح است. مطالعاتی همچون پژوهش بنیاد Heschong Mahone ۱۹۹۹ حاکی از آن است که دانش آموزان در کلاس های با نور طبیعی مطلوب، پیشرفت چشمگیری در مهارت های ریاضی (تا ۲۰٪) و خواندن (تا ۲۶٪) از خود نشان می دهند. کمیت، کیفیت و دمای رنگ نور مصنوعی نیز بسیار حائز اهمیت است؛ به طوری که نورهای فلورسنت سرد و خیره کننده با ایجاد خستگی بصری و سردرد، بازدهی cognitive را کاهش می دهند، در حالی که سیستم های قابل تنظیم و غیرمستقیم با قابلیت تطبیق با ساعت زیستی بدن، به تقویت هوشیاری و کاهش خستگی کمک شایانی می کنند. همچنین، رنگ به عنوان قدرتمندترین محرک بصری، پاسخ های فیزیولوژیک و هیجانی را تحریک می کند. به کارگیری آگاهانه پالت های رنگی بر اساس روانشناسی رنگ می تواند اهدافی چون تقویت خلاقیت (با استفاده از رنگ های گرم مانند نارنجی ملایم)، ایجاد آرامش و تمرکز (با استفاده از رنگ های سرد مانند آبی و سبز در فضاهای مطالعه) و حتی کاهش رفتارهای پرخاشگرایانه را محقق سازد (دباغ و صادقی، ۱۳۹۵). پژوهش ها نشان می دهند فضاهای یکنواخت و بی روح با رنگ های خنثی و تکراری، منجر بی حوصلگی، کسالت و کاهش تعلق مکانی می شوند، در حالی که فضاهای دارای رنگ بندی متنوع و هماهنگ، شادی و نشاط را به محیط آموزشی بازمی گردانند (محمدی و همکاران، ۱۳۹۶).در نتیجه گیری نهایی می توان اذعان داشت که توجه یکپارچه و همه جانبه به این (سه گانه) طراحی، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت در طراحی فضاهای آموزشی آینده است. این عوامل در تعاملی پیچیده، با کاهش عوامل استرس زای محیطی و افزایش جذابیت و کارایی فضا، بستری را فراهم می سازند که در آن انگیزه تحصیلی به صورت درونی تقویت شده و در پرتو آن، بازدهی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان به صورت کمی و کیفی ارتقاء می یابد.

کلیدواژه ها:

کلیدواژه ها: طراحی معماری آموزشی ، نورپردازی ، روانشناسی رنگ ، انگیزه تحصیلی ، بازدهی تحصیلی ، محیط یادگیری ، نور طبیعی ، طراحی بیوفیلیک.