بررسی و تحلیل نشست زمین شهری به عنوان یک مخاطره ژئومورفولوژیکی (نمونه موردی: شهر سبزوار)

شهرها با توجه به تغییرات شدید جمعیتی و کاربری زمین یکی از حساس ترین مناطق جغرافیایی محسوب می شوند که اگر این تغییرات توسط متولیان امر و شهرداری ها بررسی و پیش بینی نگردد باعث بروز لطمات جبران ناپذیر مالی و جانی برای شهروندان می شود. شهر سبزوار یکی از شهرهای پرجمعیت خراسان رضوی است که با جمعیت ۲۳۵ هزار نفری خود در رتبه دوم جمعیتی استان قرار دارد. بیشترین افزایش جمعیت شهر در دهه ۶۰-۷۰ بر اثر مهاجرت شدید روستاییان به شهر انجام گرفت که نتیجه آن افزایش محدوده فیزیکی شهر در این دهه بود. در این تحقیق مخاطرات مربوط به نشست زمین در شهر سبزوار بررسی می شود. به این منظور کلیاتی از ویژگی های جغرافیایی منطقه مورد مطالعه قرار گرفت و با مطالعه سیر تاریخی قنات های واقع شده در محدوده شهر سبزوار به عنوان مصدر اصلی نشست زمین در شهر سبزوار به چگونگی ایجاد قنات ها و تغییر کارکرد آن ها در طی سالیان متمادی پرداخته شد. سپس با استفاده از بررسی میدانی و مصاحبه با صاحبان قنات ها و افراد مطلع مسیر قنات دقیقا مشخص شد و اطلاعات حاصل شده وارد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) شده و محدوده های پرخطر از نظر فرونشست در قالب یک نقشه مشخص و معرفی شد و با تحلیل مناطق پرخطر تمهیدات و پیشنهادات لازم ارایه شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که قنات ها تا اواخر دهه ۳۰ تامین کننده آب شرب شهر سبزوار بوده اند. با گذشت زمان و افزایش جمعیت شهری و همچنین استحصال آب با کیفیت تر از چاه های عمیق منطقه داورزن، این قنات ها کارکرد کشاورزی به خود گرفتند. با گسترش شهر بر روی این قنات ها و عدم لایروبی آن ها باعث تجمع آب در لایه های زیرین زمین و تشکیل سفره آب زیرزمینی شده است که باعث بروز فرونشست هایی و ایجاد حادثه شده است. و با توجه به اینکه اکثر مناطق پرخطر نیز منطبق بر بافت فرسوده است، افزایش نوسازی و بهسازی بافت قدیمی شهر باعث تشدید این معضل و بروز حوادث جبران ناپذیری می شود.

کلیدواژه ها:

سبزوار ، قنات ، مخاطرات ژئومورفولوژیکی ، نشست زمین