تحلیل فلسفه ی فضا در معماری ایرانی: تطبیق اصول فضایی در خانه های سنتی و بناهای عمومی

معماری ایرانی به عنوان بازتابی از فرهنگ، فلسفه و سبک زندگی این سرزمین، در دو مقیاس مسکونی و عمومی ویژگی های متمایزی دارد. خانه های سنتی ایران با اصول درون گرایی، حریم خصوصی، سلسله مراتب فضایی و هماهنگی با طبیعت طراحی شده اند، در حالی که بناهای عمومی نظیر مساجد، بازارها و میدان ها بر برون گرایی، عدالت فضایی و تعامل اجتماعی تاکید دارند. این تفاوت ها ریشه در درک فلسفی متمایز از فضا و کارکرد آن در زندگی فردی و جمعی دارد. با ظهور مدرنیته، معماری معاصر ایران با چالش هایی چون گسست از سنت، کاهش کیفیت فضایی و تضعیف هویت فرهنگی مواجه شده است. این پژوهش با روش کیفی و تفسیری-تحلیلی، از طریق مطالعات اسنادی، تحلیل تطبیقی و بررسی موردی، فلسفه ی فضا در معماری ایرانی را کاوش کرده است. نمونه های مورد مطالعه شامل خانه های طباطبایی ها، بروجردی ها و عامری ها (مسکونی) و مسجد جامع اصفهان، بازار تبریز و میدان نقش جهان (عمومی) بوده که از منظر سازماندهی فضایی، نور و سایه، مقیاس، کارکرد اجتماعی و تعامل با طبیعت مقایسه شده اند. یافته ها نشان می دهند که در معماری سنتی، فضا فراتر از کارکرد صرف، بستری برای تجربه ی زیسته و پیوند انسان با محیط و جامعه بوده است. پژوهش تاکید دارد که بی توجهی به اصول سنتی و تقلید از الگوهای غربی بدون توجه به بستر فرهنگی، بحران هویت را در پی داشته است. پیشنهاد می شود که معماری معاصر ایران با احیای مفاهیم بومی نظیر تعامل فضایی، نورپردازی، سلسله مراتب و بهره گیری از اقلیم، ضمن پاسخ به نیازهای مدرن، هویت خود را حفظ کند.

کلیدواژه ها:

فلسفه ی فضا ، معماری ایرانی ، خانه های سنتی ، بناهای عمومی ، هویت معماری