هم افزایی عوامل ساختاری و زمینه ای در شکاف فرصت های یادگیری و نقش راهبردهای برابرسازی در عدالت آموزشی

در دهه های اخیر، شکاف فرصت های یادگیری به عنوان یکی از چالش های محوری عدالت آموزشی در ایران شناخته شده است. این شکاف متاثر از تعامل پیچیده عوامل ساختاری (مانند سیاست گذاری آموزشی، تخصیص بودجه و کیفیت معلم) و عوامل زمینه ای (شامل وضعیت اقتصادی–اجتماعی خانواده، فرهنگ، و جغرافیای محل سکونت) است. هدف پژوهش حاضر، تحلیل هم افزایی این عوامل در شکل دهی شکاف فرصت های یادگیری و بررسی نقش راهبردهای برابرسازی در کاهش آن است. روش تحقیق، رویکرد ترکیبی اکتشافی بوده که در مرحله نخست با تحلیل داده های ثانویه از گزارش های ملی و بین المللی (UNESCO, ۲۰۲۳; OECD, ۲۰۲۲؛ مرکز آمار ایران، ۱۴۰۲) چارچوب مفهومی تدوین شد و در مرحله دوم با مصاحبه نیمه ساختاریافته با ۲۵ کارشناس و مدیر آموزشی تکمیل گردید. یافته ها نشان داد تعامل منفی عوامل ساختاری و زمینه ای، اثر مضاعفی بر عمق شکاف فرصت ها دارد و راهبردهای برابرسازی – از جمله افزایش بودجه مناطق محروم، بهبود کیفیت تربیت معلم، و توسعه زیرساخت های آموزشی دیجیتال – می تواند تا ۴۰٪ این شکاف را در میان مدت کاهش دهد. این نتایج اهمیت اتخاذ رویکردی تلفیقی و مبتنی بر ظرفیت ها را در سیاست گذاری آموزشی برجسته می سازد.

کلیدواژه ها:

عدالت آموزشی ، شکاف فرصت های یادگیری ، عوامل ساختاری ، عوامل زمینه ای ، راهبردهای برابرسازی ، رویکرد ظرفیت ها