بررسی کیفیت هوای شهر اراک و نقش شهرداری در کاهش آلودگی هوای شهری

آلودگی هوای شهری یکی از جدی ترین چالش های زیست محیطی و سلامتی در شهرهای متوسط و بزرگ ایران است که در سال های اخیر با توسعه صنعت، افزایش وسایل نقلیه و گسترش فضای سبز ناکافی، به بحرانی جدی تبدیل شده است. شهر اراک، به عنوان مرکز استان مرکزی و یکی از شهرهای صنعتی غرب کشور، در سال های اخیر با نوسانات شدید کیفیت هوا و افزایش شاخص آلودگی (AQI) مواجه بوده است. این مقاله با هدف ارزیابی وضعیت کیفیت هوای شهر اراک، شناسایی منابع اصلی آلودگی و بررسی نقش شهرداری در کاهش آلودگی هوای شهری انجام شده است.با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و داده های سالانه ایستگاه های پایش کیفیت هوای شهرداری و سازمان حفاظت محیط زیست (سال های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲)، سطح غلظت آلاینده های اصلی شامل ذرات معلق (PM۱۰ و PM۲.۵)، دی اکسید نیتروژن (NO₂)، دی اکسید گوگرد (SO₂) و مونواکسید کربن (CO) مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهد که میانگین سالانه ذرات معلق PM۱۰ در اراک به حدود ۱۱۵ میکروگرم بر مترمکعب می رسد که بیش از دو برابر استاندارد ملی (۵۰ میکروگرم) و سه برابر استاندارد سازمان جهانی بهداشت (WHO) است. همچنین، روند فصلی نشان می دهد که آلودگی در فصول پاییز و زمستان به دلیل سوزاندن سوخت های آلاینده و پدیده لایه بندی معکوس (Temperature Inversion) به اوج خود می رسد.منابع اصلی آلودگی شامل وسایل نقلیه سنگین و قدیمی (۴۵٪)، صنایع فولاد و سیمان (۳۰٪)، گرد و غبار مناطق خشک اطراف شهر (۱۵٪) و سوزاندن زباله و بقایای کشاورزی (۱۰٪) شناسایی شدند. در این مطالعه، اقدامات انجام شده توسط شهرداری اراک — از جمله توسعه حمل و نقل عمومی، کاشت درخت، اجرای طرح "شهر سبز"، نظارت بر سوزاندن زباله و ایجاد پایش های میدانی — مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که اگرچه این اقدامات تاثیرات مثبتی داشته اند، اما به دلیل کمبود بودجه، ضعف در نظارت و عدم هماهنگی با سایر نهادها، نتوانسته اند به طور کامل از افزایش آلودگی جلوگیری کنند.در ادامه، راهکارهایی مانند تسریع در جایگزینی وسایل نقلیه عمومی با نمونه های برقی یا CNG، ایجاد باند اختصاصی اتوبوس، افزایش فضای سبز به ۱۵ مترمربع به ازای هر نفر، استفاده از سیستم های هوشمند پایش هوا و آموزش عمومی شهروندان پیشنهاد شده است. همچنین، مدلی یکپارچه برای مدیریت کیفیت هوای شهری با مشارکت شهرداری، صنایع و شهروندان ارائه شده است. نتایج این پژوهش می تواند به عنوان چارچوبی برای سیاست گذاری های زیست محیطی در شهرهای مشابه ایران مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

کیفیت هوا ، آلودگی هوای شهری ، شهر اراک ، شهرداری ، ذرات معلق ، سلامت عمومی ، محیط زیست شهری