نقش مدرسه در پرورش حس مسئولیت پذیری اجتماعی دانش آموزان

مدرسه، به عنوان یکی از نهادهای اجتماعی بنیادی، نقش کلیدی و غیرقابل جایگزینی در شکل گیری شخصیت اخلاقی و اجتماعی نسل آینده دارد. اهمیت این نهاد صرفا به آموزش علوم پایه و مهارت های تحصیلی محدود نمی شود، بلکه مجموعه ای از ارزش ها، نگرش ها و هنجارهای اجتماعی، در بستر محیط مدرسه، منتقل و درونی می شوند. از میان این ارزش ها، «مسئولیت پذیری اجتماعی» جایگاه ویژه ای دارد؛ ویژگی ای که افراد را به فراتر از منافع شخصی سوق داده و آنها را به مشارکت فعال در حل مسائل جامعه، ارتقاء رفاه عمومی و حفاظت از محیط زیست فرا می خواند (Sahlberg, ۲۰۲۰). پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی–تحلیلی و بر اساس مرور دقیق منابع معتبر داخلی و خارجی منتشرشده در فاصله زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵، به شناسایی و تحلیل راهکارها، چالش ها و تجربه های موفق ملی و بین المللی در زمینه پرورش حس مسئولیت پذیری اجتماعی در دانش آموزان می پردازد. چارچوب مفهومی این مطالعه، با بهره گیری از نظریه یادگیری اجتماعی باندورا، نظریه رشد اخلاقی کلبرگ و مدل مسئولیت اجتماعی کارول، طراحی شده است تا تلفیقی از رویکردهای روان شناختی و جامعه شناختی را پوشش دهد (Bandura, ۲۰۲۱; Kohlberg, ۲۰۲۲; Carroll, ۲۰۲۳). یافته های پژوهش نشان می دهد که سه عامل کلیدی در موفقیت مدارس برای تحقق این هدف عبارتند از: ۱. ایجاد فرصت های واقعی مشارکت؛ نه صرفا فعالیت های نمایشی، بلکه واگذاری مسئولیت های واقعی به دانش آموزان در تصمیم گیری های مدرسه. ۲. هماهنگی گفتار و کردار معلمان و کادر آموزشی؛ نقش الگویی معلم زمانی موثر است که میان ارزش های بیان شده و رفتار روزمره او همسویی کامل وجود داشته باشد. ۳. نهادینه سازی فرآیند «بازتاب» پس از فعالیت ها؛ یعنی فراهم کردن زمان و فضای لازم برای تحلیل تجارب و استخراج درس آموخته ها.

کلیدواژه ها:

مسئولیت پذیری اجتماعی ، مدرسه ، آموزش مشارکتی ، باندورا ، کلبرگ ، کارول ، مثال های بین المللی