پرورش سواد محیط زیستی دانش آموزان از مسیر آموزش علوم تجربی

در دهه های اخیر، محیط زیست بشری با چالش های بنیادینی همچون تغییرات اقلیمی، کاهش تنوع زیستی، گسترش آلودگی های صنعتی و تهدید منابع حیاتی آب و خاک مواجه شده است. این شرایط ضرورت پرورش نسلی آگاه، مسئولیت پذیر و مجهز به سواد محیط زیستی را بیش از هر زمان دیگری آشکار ساخته است. منظور از سواد محیط زیستی نه تنها آگاهی عمومی نسبت به پدیده های طبیعی، بلکه توانایی تحلیل پیامدهای انسانی بر اکوسیستم ها، توسعه نگرش های پایدار و شکل گیری رفتارهای عملی در جهت حفاظت از محیط زیست است. از آنجا که مدرسه یکی از نخستین نهادهای اجتماعی سازی کودکان و نوجوانان محسوب می شود، برنامه های درسی و به ویژه آموزش علوم تجربی می توانند بستری موثر برای پرورش این مهارت ها باشند. علوم تجربی به دلیل ماهیت اکتشافی و مبتنی بر مشاهده، فرصت های منحصر به فردی برای ارتباط میان مفاهیم علمی و مسائل واقعی محیط زیستی فراهم می آورد. زمانی که مفاهیم علمی نه صرفا به صورت نظری، بلکه در قالب پروژه های کاربردی مانند بررسی کیفیت آب، مدیریت پسماند، یا کاوش در تغییرات اقلیمی محلی تدریس شوند، دانش آموزان می آموزند تا میان یافته های علمی و زندگی روزمره خود پیوند برقرار کنند. این پیوند، از یک سو آگاهی آنان را نسبت به پیامدهای رفتارهای انسانی بر محیط افزایش می دهد و از سوی دیگر، زمینه ساز شکل گیری احساس تعهد و اقدام عملی می شود. مطالعات اخیر نشان داده اند که روش های نوین آموزشی نظیر یادگیری مبتنی بر مسئله، یادگیری مشارکتی و آموزش میان رشته ای، بیشترین تاثیر را در ارتقای سواد محیط زیستی دانش آموزان دارند، زیرا این رویکردها آنان را از حالت شنونده منفعل به کنشگر فعال بدل می کنند. با این حال، کاستی هایی همچون محدودیت منابع آموزشی، کمبود فرصت های میدانی و عدم آموزش کافی معلمان علوم همچنان مانعی جدی محسوب می شوند. بنابراین بازنگری در محتوای برنامه درسی، توانمندسازی معلمان و طراحی فعالیت های تجربی متناسب با شرایط محلی می تواند مسیر آموزش علوم تجربی را به سوی پرورش عمیق تر سواد محیط زیستی هدایت کند. این مقاله با رویکرد تحلیلی می کوشد نشان دهد که آموزش علوم تجربی، در صورت بهره گیری از روش های فعال و موقعیت محور، قادر است به یکی از مهم ترین ابزارهای تربیت شهروندانی آگاه، نقاد و مسئول در قبال محیط زیست تبدیل شود.

کلیدواژه ها:

سواد محیط زیستی ، آموزش علوم تجربی ، یادگیری مشارکتی ، تفکر منتقدانه ، اقدام گرایی