بازتاب مولفه های «امید» و «یاس» در متون شعری کتاب های فارسی دوره دوم متوسطه

ادبیات فارسی همواره در نظام آموزشی ایران نقشی کلیدی در انتقال مفاهیم ارزشی، اخلاقی و روانی ایفا کرده است. در این میان، اشعار موجود در کتاب های درسی ادبیات فارسی دوره دوم متوسطه می توانند بازتاب دهنده ی وضعیت روانی، فکری و اجتماعی جامعه باشند و در شکل گیری نگرش های فردی و جمعی نوجوانان اثرگذار واقع شوند. دو مولفه ی روان شناختی امید و یاس، از جمله عناصر بنیادینی هستند که نقش مستقیمی در تربیت انگیزشی و اخلاقی دانش آموزان دارند. امید به آینده، پایداری در برابر دشواری ها، ایمان به تلاش فردی و باور به تغییر، از عناصر کلیدی گفتمان امید هستند که می توانند موجب رشد و پویایی جوانان شوند؛ در حالی که مفاهیمی نظیر درماندگی، جبرگرایی، سیاهی زمانه و شکوه از سرنوشت، مولفه های یاس انگیز به شمار می آیند که می توانند باعث افت انگیزه و رکود در نسل نوجوان گردند. این پژوهش با هدف واکاوی بازتاب مولفه های امید و یاس در اشعار موجود در کتاب های ادبیات فارسی پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم دوره دوم متوسطه، به روش کیفی و با رویکرد تحلیل محتوای موضوعی انجام شده است. در تحلیل اشعار، با استفاده از چارچوب های روان شناختی و جامعه شناختی، مولفه های معنایی مرتبط با امید و یاس استخراج و طبقه بندی شدند. یافته ها نشان می دهد که مولفه های امیدبخش با بسامد بیشتری در کتاب های دهم و یازدهم حضور دارند، در حالی که برخی اشعار در پایه دوازدهم، حاوی نشانه هایی از یاس، اندوه و جبرگرایی هستند. با وجود تلاش برای تقویت گفتمان امید، عدم توازن نسبی میان انتخاب اشعار و شرایط روانی مخاطب نوجوان، می تواند اثرات متضادی در ذهن و انگیزه دانش آموزان به جا گذارد.نتیجه گیری این پژوهش تاکید دارد بر ضرورت بازنگری در انتخاب و چینش اشعار به گونه ای که روحیه ساز، امیدآفرین و متناسب با نیازهای روانی و اجتماعی نسل نوجوان باشد.

کلیدواژه ها:

امید ، یاس ، ادبیات فارسی ، شعر ، کتاب درسی ، تحلیل محتوا ، متوسطه دوم