بررسی رابطه کیفیت خواب و عملکرد تحصیلی دانش آموزان ابتدایی

کیفیت خواب یکی از عوامل موثر و کمتر بررسی شده در سلامت و عملکرد تحصیلی کودکان در مقطع ابتدایی است. این مطالعه با هدف بررسی رابطه بین کیفیت خواب و عملکرد تحصیلی دانش آموزان ابتدایی در بافت مدارس شهری و روستایی ایران طراحی شده است. نمونه شامل ۴۸۰ دانش آموز پایه های دوم تا پنجم از چهار منطقه متفاوت جغرافیایی (دو مدرسه شهری و دو مدرسه روستایی) است که با روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. کیفیت خواب با استفاده از نسخه بومی شده پرسشنامه کیفیت خواب کودکان (Child Sleep Habits Questionnaire — CSQH) ترجمه و تطبیق یافته به فارسی و عملکرد تحصیلی با میانگین نمرات پایان ترم در دروس اصلی (فارسی، ریاضی، علوم) اندازه گیری شد. تحلیل داده ها با آزمون های همبستگی پیرسون/اسپیرمن، رگرسیون خطی چندمتغیری و آزمون های مقایسه ای گروهی (t و مان-ویتنی) انجام گرفت؛ متغیرهای کنترل شامل سن، جنس، وضعیت اقتصادی-اجتماعی خانواده و الگوهای استفاده از وسایل الکترونیکی قبل از خواب بودند. نتایج نشان داد کیفیت کلی خواب با عملکرد تحصیلی میانگین همبستگی مثبت و معناداری دارد (r = ۰.۳۸, p < ۰.۰۰۱). پس از کنترل متغیرهای هم بسته، مولفه های بیداری شبانه (night wakings) و خواب آلودگی روزانه پیش بینی کننده معنادار کاهش نمرات در ریاضی و تمرکز در کلاس بودند (βهای معنی دار، p < ۰.۰۵). نتایج همچنین تفاوت هایی بین نمونه شهری و روستایی نشان داد؛ دانش آموزان شهری گزارش های بیشتری از استفاده پیش از خواب از ابزارهای الکترونیکی داشتند که با کیفیت خواب پایین تر همبسته بود. یافته ها گوشزد می کنند که برنامه های مداخله ای مدرسه ای و خانواده محور برای ارتقای بهداشت خواب (آموزش والدین، محدودسازی زمان استفاده از وسایل الکترونیکی پیش از خواب، تنظیم روتین خواب) می تواند بهبود عملکرد تحصیلی را تسهیل کند. این پژوهش پیشنهاد می کند مداخلات آتی با طراحی تجربی-پایلوتی و اندازه نمونه های بزرگ تر اجرا شود تا مسیرهای علیتیابی واضح تری فراهم شود.

کلیدواژه ها:

کیفیت خواب ، عملکرد تحصیلی ، دانش آموزان ابتدایی ، بهداشت خواب ، ایران ، استفاده از وسایل الکترونیکی قبل از خواب