سال یابی قطعات سفالین به دست آمده از محوطه های باستانی کول تپه گرگر و دوه گزخوی به روش آرکئومگنتومتری

دیرینه مغناطیس یکی از رشته های بین دانشی علوم ژئوفیزیک و باستان شناسی است که به بررسی تغییرات میدان مغناطیسی کره زمین در طول دوره تاریخ حیات بشر می پردازد. در این روش محققان از تغییرات دوره ای میدان مغناطیسی زمین و ویژگی برخی از آثار باستانی که توانایی آشکار ساختن مولفه های جهت و شدت میدان مغناطیسی زمین را دارند بهره می گیرند تا امکان تعیین سن نسبی آثار باستانی را فراهم کنند. نمونه های مورد مطالعه در این پژوهش از سفال های محوطه باستانی کول تپه جلفا و محوطه دوه گز خوی انتخاب گردید. نمونه ها در رده های سنی مختلف از دوره نوسنگی تا دوره کورا ارس II (۲۶۳۸-۵۲۱۵ ق.م) قرار دارند که قبلا سن آن ها با روش مطلق C ۱۴ تعیین شده است. هدف از این مطالعه، ترسیم نمودار شاخص از تغییرات دوره ای زاویه میل مغناطیس باستان و تهیه یک ابزار سال یابی نسبی برای تخمین سن مجهولی است که منسوب به بازه زمانی مورد مطالعه است. در همین راستا از روش های آزمایشگاهی اندازه گیری پذیرفتاری مغناطیسی جرمی با دستگاه کاپابریج، تشخیص حضور کانی های سوپر پارا مغناطیس به روش پذیرفتاری مغناطیسی وابسته به فرکانس با استفاده از دستگاه بارتینگتون و کانی شناسی مغناطیسی توسط دستگاه پذیرفتاری سنج (Multi-Function Kappabridge) اندازه گیری می گردد. برای از بین بردن مغناطیس ثانویه و تعیین مغناطیس اصلی به روش مغناطیس زدایی حرارتی استفاده گردید. نتایج حاصل نشان می دهد که مغناطیس هر دو منطقه نزدیک به هم بوده و نمونه های هر دو محوطه میزان پذیرفتاری مغناطیسی تقریبا مشابهی داشته اند. حامل اصلی مغناطیسی در همه نمونه ها مگنتیت و تیتانو مگنتیت بوده و برگشت ناپذیر بودن منحنی های نمودارهای مغناطش – دما نشان از ناکافی بودن پخت نمونه ها است. مقایسه نمودار منحنی شاخص ترسیم شده از تغییرات زوایای میل مغناطیس باستان برای بازه زمانی مورد مطالعه با نتایج مناطق مجاور (بالکان) و با دوره زمانی مشابه تطابق نسبتا خوبی داشته است.

کلیدواژه ها:

Archaeomagnetic ، Dating ، Titano-magnetite ، Kul Tepe ، Dava Göz ، Late Prehistory ، NW Iran ، باستان مغناطیس ، کول تپه ، دوه گز ، تیتانو مگنتیت ، سال یابی ، شمال غرب ایران