تحلیل و ارزیابی بار اطلاعاتی و اهمیت مولفه های تربیت شهروندی در محتوای کتاب تعلیمات اجتماعی مقطع ابتدایی

هدف اصلی این تحقیق، ارزیابی و سنجش میزان به کارگیری مفاهیم مرتبط با «تربیت شهروندی» در حوزه دانش در محتوای کتاب های درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بوده است. منظور از حوزه دانش، مجموعه آگاهی ها و اطلاعاتی است که دانش آموزان باید در زمینه شهروندی، حقوق، مسئولیت ها، و هویت اجتماعی و ملی خود کسب کنند.روش پژوهش تحلیل محتوا از نوع کمی انتخاب شد تا بتوان بر اساس شمارش دقیق مولفه ها و داده های عینی، میزان حضور این مفاهیم در کتاب ها را مشخص کرد. جامعه آماری تحقیق شامل تمام کتاب های مطالعات اجتماعی پایه های چهارم، پنجم و ششم ابتدایی بود و نمونه آماری نیز شامل کل محتوای این کتاب ها اعم از متن، تصاویر، فعالیت های کلاسی و پرسش ها می شد.برای جمع آوری داده ها، از ابزار تحلیل محتوا مبتنی بر مولفه های حوزه دانش در رویکرد تربیت شهروندی استفاده شد. این مولفه ها شامل موضوعاتی همچون هویت ملی، قوانین و مقررات، نقش خانواده، نقش مسجد و مدرسه، مسئولیت های شهروندی، آشنایی با دفاع مقدس و... بودند.نتایج تحلیل نشان داد که در مجموع صفحات بررسی شده، ۳۰۰ مورد از مولفه های تربیت شهروندی شناسایی شد. بیشترین فراوانی مربوط به مولفه هویت ملی با ۴۸ مورد بود. همچنین بر اساس محاسبه «بار اطلاعاتی» و «ضریب اهمیت» هر مولفه، مشخص شد که بالاترین میزان بار اطلاعاتی (۰٫۵۸۹) و بالاترین ضریب اهمیت (۰٫۲۰۸) به موضوع آشنایی با جنگ و دفاع مقدس اختصاص دارد. در مقابل، پایین ترین میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت مربوط به موضوعات قوانین و مقررات، هویت ملی، نقش و اهمیت خانه و خانواده، مسئولیت ها و وظایف شهروندی، و نقش و اهمیت مسجد و مدرسه بود.این یافته ها نشان می دهد که هرچند در محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی ابتدایی، به برخی جنبه های تربیت شهروندی به ویژه هویت ملی و دفاع مقدس توجه بیشتری شده است، اما سایر ابعاد شهروندی مانند آموزش قوانین، مسئولیت ها و نهادهای اجتماعی سهم کمتری دارند. این امر می تواند بر تعادل آموزش مفاهیم شهروندی و پرورش آگاهی جامع دانش آموزان در این زمینه تاثیر بگذارد.

کلیدواژه ها:

تحلیل محتوا ، برنامه درسی ، تربیت شهروندی ، کتا بهای مطالعات اجتماعی.دوره ابتدایی حوزه