بررسی میزان تطابق محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی با نیازهای واقعی دانش آموزان

دوره ابتدایی به عنوان زیربنای نظام آموزشی هر کشور، نقش تعیین کننده ای در شکل گیری مهارت ها، نگرش ها و قابلیت های فردی و اجتماعی دانش آموزان دارد. کتاب های درسی، به ویژه در این مقطع، ابزار اصلی انتقال مفاهیم، ارزش ها و مهارت ها به فراگیران هستند و می توانند مسیر یادگیری و رشد آنان را تا سال ها تحت تاثیر قرار دهند. در ایران، سیاست های برنامه ریزی درسی بر مبنای اسناد بالادستی مانند سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی، اهدافی را برای آموزش در دوره ابتدایی تعیین کرده اند؛ با این حال، همواره این پرسش اساسی مطرح است که آیا محتوای موجود در کتاب های درسی، به ویژه دروس پایه ای مانند فارسی، ریاضی، علوم تجربی و مطالعات اجتماعی، با نیازهای واقعی زندگی دانش آموزان هماهنگ است یا خیر. نیازهای واقعی دانش آموزان شامل مجموعه ای از مهارت ها و دانشی است که در زندگی روزمره، آینده شغلی، تعاملات اجتماعی و مواجهه با چالش های دنیای معاصر ضروری است. این نیازها شامل مهارت های زندگی (Life Skills)، توانایی تفکر انتقادی، خلاقیت، سواد رسانه ای، مهارت های ارتباطی، خودمدیریتی و مهارت حل مسئله می شود (UNESCO, ۲۰۱۵). در این میان، فاصله میان محتوای کتاب های درسی و نیازهای واقعی، به عنوان یکی از موانع کلیدی توسعه نظام آموزشی، می تواند پیامدهایی همچون کاهش انگیزه یادگیری، ضعف در مهارت های اجتماعی و کاهش توانایی دانش آموزان برای مواجهه با مسائل واقعی زندگی را به همراه داشته باشد (حسینی و همکاران، ۱۳۹۹). پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان تطابق محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی ایران با نیازهای واقعی دانش آموزان انجام شده است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی با رویکرد تحلیل محتوای کیفی است که با استفاده از چارچوب های بین المللی آموزش مهارت محور و سندهای ملی برنامه ریزی درسی، میزان همخوانی اهداف، موضوعات و تمرین های کتاب ها با نیازهای واقعی سنجیده شد. نتایج نشان داد که اگرچه بخش هایی از محتوای کتاب های درسی با نیازهای واقعی (مانند آموزش همکاری گروهی و رعایت اصول بهداشت) هماهنگ است، اما در زمینه هایی مانند سواد رسانه ای، مهارت حل مسئله، خلاقیت و آمادگی برای زندگی در دنیای دیجیتال، کاستی های قابل توجهی وجود دارد.

کلیدواژه ها:

کتاب های درسی ، دوره ابتدایی ، نیازهای واقعی دانش آموزان ، برنامه ریزی درسی ، مهارت های زندگی ، تحلیل محتوا