ارزیابی سیستمی اثربخشی قوانین زیست محیطی صنعت نفت و گاز ایران با استفاده از مدل علی و ارائه راهکارهای اصلاحی

نظام حقوقی زیست محیطی ایران در صنعت نفت و گاز با وجود برخورداری از اسناد بالادستی و آیین نامه های مرتبط، در عمل فاقد انسجام نهادی و اثربخشی اجرایی لازم است. این پژوهش با رویکرد کیفی و بهره گیری از مدل سازی حلقه های علی و معلولی (CLD) تلاش می کند تا ساختار نهادی و رفتاری نظام قانون گذاری زیست محیطی کشور را در این حوزه تحلیل کند. برای این منظور، پس از مرور اسناد و استخراج متغیرهای کلیدی، یک مدل CLD برای وضعیت موجود طراحی و در محیط نرم افزار Vensim ترسیم شده است. تحلیل این مدل نشان داد که پویایی ساختار فعلی متاثر از حلقه های بازخورد منفی مانند ضعف الزام آوری مقررات، تداخل وظایف نهادی، تقدم منافع اقتصادی بر الزامات زیست محیطی، و نبود شاخص های جامع عملکردی است. این حلقه ها موجب می شوند که حتی در صورت تدوین مقررات پیشرفته، اجرا و نظارت موثر بر آن ها محقق نشود. در ادامه، با تحلیل ساختار مدل، هفت پیشنهاد سیاستی برای اصلاح وضعیت موجود ارائه شده که شامل ارتقای شفافیت، تدوین شاخص های یکپارچه، بازتعریف روابط نهادی، و تقویت ظرفیت های کارشناسی و رسانه ای است. یافته ها نشان می دهند که بدون اصلاحات ساختاری، پایداری محیط زیستی در این صنعت راهبردی تحقق نخواهد یافت. این مطالعه نشان می دهد که استفاده از مدل سازی سیستمی می تواند ابزاری اثربخش برای شناسایی گلوگاه ها و تدوین سیاست های منسجم در حکمرانی محیط زیستی کشور باشد.

کلیدواژه ها:

ارزیابی چرخه حیات ، مدل حلقه های علی و معلولی ، سیاست گذاری محیط زیستی ، صنعت نفت و گاز ایران ، پایداری نهادی و قانونی