ارزیابی اثرات برداشت بیرویه آب زیرزمینی بر فرونشست در حوضه ماهیدشت

فرونشست زمین به عنوان یکی از پدیده های مهم مورفولوژیکی، آثار مخربی بر زیرساخت های حیاتی از جمله راه های ارتباطی، ساختمان ها، پل ها و اراضی کشاورزی به همراه دارد و تهدیدی جدی برای امنیت زیستی و اقتصادی مناطق مختلف به شمار می آید. این پدیده معمولا ناشی از مجموعه ای از عوامل طبیعی و انسانی است که از مهمترین آنها می توان به فعالیت های تکتونیکی، برداشت بیرویه و ناپایدار از منابع آب زیرزمینی، حفر چاه های متعدد و فعالیت های عمرانی مرتبط با انحلال و فرسایش سنگ های بستر اشاره کرد. در کشور ایران که با مشکلات کم آبی گسترده و بهره برداری نامناسب از منابع آب مواجه است، مدیریت بهینه این مخاطره زیست محیطی اهمیت حیاتی دارد و به ویژه در حوزه علوم انسانی و مدیریت بحران، اتخاذ رویکردهای علمی و عملی کارآمد از ضروریات استراتژیک محسوب می شود. در پژوهش حاضر که در حوضه ماهیدشت واقع در استان کرمانشاه انجام شده، با استفاده از تکنیک های پیشرفته داخل سنجی راداری (InSAR) و داده های پیزومتری، به ارزیابی دقیق مخاطرات ناشی از فرونشست زمین پرداخته شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۳ با کاهش قابل توجهی مواجه بوده است؛ به گونه ای که بیشترین افت سطح آب در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳۲ متر رسیده است که این میزان کاهش، بیانگر شدت بحران و خطرات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی بسیار جدی برای منطقه می باشد. این امر اهمیت بالای مدیریت منابع آب و برنامه ریزی استراتژیک در حوزه های مرتبط با علوم انسانی و مدیریت بحران را برجسته می سازد. در این زمینه، پژوهش های میان رشته ای در حوزه های علوم انسانی، جامعه شناسی بحران، اقتصاد منابع آب و مدیریت محیط زیست نقش بسیار موثری در تحلیل ریشه های و ارائه راهکارهای کاربردی ایفا می کنند. مطالعات انجام شده در ایران نشان می دهد که عدم هماهنگی بین دستگاه های متولی، نبود سیاست گذاری های یکپارچه و ضعف در مشارکت جوامع محلی، از جمله عوامل موثر در استمرار بهره برداری غیرپایدار منابع آب و گسترش بحران فرونشست هستند. به همین دلیل، رویکردهای مدیریت مشارکتی، آموزش عمومی و فرهنگ سازی در حوزه مصرف بهینه آب، از الزامات حیاتی برای مقابله با این پدیده محسوب می شوند. مدیریت بحران در این زمینه باید به گونه ای باشد که علاوه بر تامین داده های علمی و فنی، به مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز به طور جامع پرداخته و برنامه های عملیاتی موثری برای کاهش آسیب ها تدوین نماید. از سوی دیگر، بهره گیری از فناوری های نوین مانند داخل سنجی راداری در

کلیدواژه ها:

فرونشست زمین ، آب زیرزمینی ، مخاطرات زیست محیطی ، مدیریت بحران ، تکنیک داخل سنجی راداری