نقش نوع املاح آب خاک بر تغییرات شدت تبخیر از دو خاک شنی و رسی

هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر املاح و کیفیت آب روی مقدار و شدت تبخیر در فرایند تبخیر از دو خاک شنی و رسی (خاکدانه ای) است. بدین منظور نمونه های خاک رسی دارای رس (خاکدانه) و شن که اندازه قطر آنها ۱-۰/۵ میلی متر بودند، نمونه برداری شدند. طی آزمایش تعداد ۷ ستون خاک (با ارتفاع ۶۰ و قطر داخلی ۱۵/۵ سانتی متر) تهیه و ۶ ستون (۳ ستون شنی و ۳ ستون خاکدانه) از خاک پر شده و یک ستون مرجع نیز از آب مقطر پر شد. به دو ستون (شن و رس خاکدانه دار) محلول اشباع کلسیم سولفات (گچ اشباع)، دو ستون (شن و رس خاکدانه دار) محلول ۰/۰۱ مولار کلسیم کلراید و دو ستون (شن و رس خاکدانه دار) آب مقطر اضافه شد. مقدار آب حاصل از فرایند تبخیر در دوره های زمانی ۸ تا ۱۲ ساعته، با وزن کردن ستون ها ثبت می شدند. پس از حدود ۱۳۰ روز از شروع آزمایش و برش دادن ستون ها، پروفیل رطوبتی (تغییرات رطوبت به عمق) و غلظت املاح خاک ستون ها ترسیم شدند. نتایج مطالعه نشان داد که مرحله اول و دوم تبخیر در خاک شنی به طور واضح قابل تفکیک بوده؛ ولی در خاک رسی (خاکدانه) به دلیل انتقال تدریجی آب و اتصال هیدرولیکی و بدون وقفه آب از سطح عمق ایستابی، فقط مرحله اول تبخیر وجود داشته است. وجود و نوع املاح روی نرخ تبخیر و همچنین پروفیل رطوبتی تاثیر داشته و موجب کاهش تبخیر و افزایش نگهداشت آب در اعماق خاک می شوند. پیوستگی هیدرولیکی (کلسیم سولفات > کلسیم کلراید> آب مقطر) و درنتیجه خیز مویینه و تامین آب بخارشده از لایه های بالاتر باعث شدت تبخیر بیشتر تیمار کلسیم سولفات نسبت به تیمار کلسیم کلراید و آب مقطر در هردو نوع خاک باشد. در شرایط وجود املاح، به دلیل ایجاد یک پوسته نمکی در سطح خاک، اتصال هیدرولیکی با سطح خاک قطع شده و در پی آن مقدار و شدت تبخیر کاهش و تبخیر تجمعی نیز کاهش می یابد.

کلیدواژه ها:

Solute concentration profile ، Gypsic soil ، Irrigation water quality ، پروفیل غلظت املاح ، خاک گچی ، کیفیت آب آبیاری