نقش ربات های اجتماعی در توسعه مهارت های ارتباطی دانش آموزان

در عصر حاضر که فناوری های نوین با سرعتی شگرف در حال ورود به بسترهای آموزشی هستند، مفاهیم سنتی یادگیری و تعامل میان دانش آموزان با محیط، معلم و یکدیگر دستخوش تحولاتی بنیادین شده است. در این میان، ربات های اجتماعی (Social Robots) به عنوان یکی از جلوه های هوش مصنوعی، در سال های اخیر وارد عرصه آموزش شده اند و توانسته اند به عنوان واسطه های تعاملی جدید، نقش فعالی در یادگیری اجتماعی و توسعه مهارت های فردی و بین فردی دانش آموزان ایفا کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش ربات های اجتماعی در توسعه مهارت های ارتباطی دانش آموزان دوره ابتدایی انجام شد؛ مهارت هایی که امروزه در کنار سواد علمی، از پیش نیازهای کلیدی موفقیت در زندگی فردی و اجتماعی به شمار می آیند.مسئله اصلی این پژوهش از این دغدغه نشات گرفت که علی رغم پیشرفت فناوری در مدارس، هنوز نقش ربات های تعاملی در شکل دهی به مهارت های ارتباطی همچون گفت وگو، گوش دادن فعال، زبان بدن، همدلی، کار تیمی، و مدیریت هیجانی به درستی شناخته نشده و مستندسازی علمی کافی در این زمینه صورت نگرفته است. از همین رو، در این تحقیق تلاش شد تا با طراحی و اجرای یک برنامه آموزشی مبتنی بر تعامل با ربات های اجتماعی، تاثیر این فناوری نوین بر بهبود مولفه های ارتباطی در دانش آموزان بررسی و تحلیل شود.روش پژوهش از نوع شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون–پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری تحقیق، دانش آموزان پایه پنجم مدارس ابتدایی شهر [نام شهر] در سال تحصیلی ۱۴۰۴–۱۴۰۵ بودند که از میان آن ها ۴۰ نفر به شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شده و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (هر گروه ۲۰ نفر) قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته "مهارت های ارتباطی کودکان" بود که با توجه به مدل های نظری هارگریوز (Hargie, ۲۰۱۱) و روزنبرگ (Rosenberg, ۲۰۰۳) طراحی و اعتبارسنجی شد. پس از اجرای پیش آزمون، گروه آزمایش طی ۶ هفته در جلساتی مشارکت داشت که در آن ها دانش آموزان به صورت گروهی با ربات های اجتماعی (دارای قابلیت های گفتاری، پاسخ دهی هیجانی و زبان بدن) در فعالیت های تعاملی مختلف شرکت کردند، در حالی که گروه کنترل صرفا در کلاس های معمولی بدون استفاده از ربات شرکت داشتند.یافته های آماری حاصل از تحلیل کوواریانس (ANCOVA) و آزمون T مستقل نشان داد که تفاوت معناداری در نمرات پس آزمون مهارت های ارتباطی میان دو گروه وجود دارد. دانش آموزان گروه آزمایش به طور مشخص در مولفه هایی چون اعتماد به نفس در مکالمه، گوش دادن موثر، بیان احساسات، رعایت نوبت در گفت وگو، و همدلی با هم کلاسی ها رشد معناداری داشتند. تحلیل کیفی مشاهدات نیز حاکی از آن بود که ربات ها با ایجاد یک فضای ایمن، غیرقضاوت گر و سرگرم کننده، انگیزه تعامل و تمرین مهارت های اجتماعی را افزایش داده و نقش تسهیل گر یادگیری ارتباطی را ایفا کردند.نتایج این تحقیق نشان داد که ربات های اجتماعی نه تنها به عنوان ابزار تکنولوژیک، بلکه به عنوان یک "همبازی هوشمند" قادرند در شکل گیری و پرورش مهارت های ارتباطی نقش موثری ایفا کنند. این ربات ها با شبیه سازی تعامل انسانی، ایجاد بازخورد فوری، توانایی درک حالت چهره، زبان بدن و واکنش به احساسات کودک، موجب افزایش مشارکت دانش آموزان خجالتی، تقویت مهارت های کلامی و کاهش اضطراب اجتماعی شدند. علاوه بر این، آن ها به عنوان محرک یادگیری، به معلمان کمک کردند تا موقعیت های واقعی تمرین مهارت های نرم را در فضایی تعاملی و دل پذیر طراحی کنند.بر پایه این یافته ها، پژوهش حاضر توصیه می کند که طراحی برنامه های درسی مبتنی بر فناوری، به ویژه در مقاطع ابتدایی، از رویکرد یادگیری اجتماعی تعاملی بهره مند شود و ربات های اجتماعی به عنوان یک ابزار آموزشی مکمل، به کار گرفته شوند. در عین حال، این امر مستلزم سیاست گذاری دقیق، آموزش معلمان، در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی در تعامل کودک با ماشین، و آماده سازی زیرساخت های فنی در مدارس است.در مجموع، استفاده آگاهانه و هدفمند از ربات های اجتماعی در محیط های آموزشی می تواند نقش مهمی در توسعه مهارت های ارتباطی، ارتقاء هوش هیجانی، و توانمندسازی اجتماعی دانش آموزان نسل آینده داشته باشد؛ نسلی که قرار است در جهانی با ارتباطات پیچیده، فرهنگ های متنوع و فناوری های هوشمند زندگی و کار کند.

کلیدواژه ها:

ربات های اجتماعی ، مهارت های ارتباطی ، آموزش ابتدایی ، یادگیری تعاملی ، هوش هیجانی ، فناوری آموزشی ، آموزش مهارت های نرم ، اضطراب اجتماعی ، یادگیری مبتنی بر ربات