ارزیابی اثرات زیست محیطی دفن پسماند شهری بر کیفیت آب و خاک در مناطق پیرامون شهر ایلام

افزایش روزافزون جمعیت و تغییر الگوهای مصرف در شهر ایلام، منجر به تولید فزاینده پسماندهای شهری و ضرورت مدیریت اصولی آن شده است. دفن پسماند، به عنوان رایج ترین روش دفع نهایی پسماندهای جامد، به رغم مزایای اقتصادی، چالش های جدی زیست محیطی برای منابع آب و خاک مناطق اطراف سایت دفن ایجاد می کند. یکی از مهم ترین تهدیدهای ناشی از دفن پسماند، تولید و نفوذ شیرابه به لایه های خاک و نهایتا آلودگی آب های زیرزمینی و خاک های کشاورزی مجاور است؛ زیرا شیرابه ها حاوی طیف وسیعی از آلاینده های آلی، معدنی، فلزات سنگین و ترکیبات پایدار شیمیایی هستند که قادرند سلامت اکوسیستم های طبیعی و انسانی را به طور جدی مختل کنند.این پژوهش با هدف ارزیابی اثرات زیست محیطی سایت دفن پسماند شهر ایلام بر کیفیت آب و خاک اطراف آن، به روش میدانی-آزمایشگاهی صورت گرفته است. ابتدا نقاط نمونه برداری با توجه به فاصله تا سایت دفن و جهت جریان آب های زیرزمینی انتخاب شد. نمونه های آب زیرزمینی (چاه ها و قنوات نزدیک به محل دفن) و خاک سطحی و عمقی از مناطق پیرامونی برداشت گردید. سپس پارامترهای کلیدی از قبیل میزان مواد آلی، غلظت فلزات سنگین (مانند سرب، کادمیوم، نیکل، جیوه)، مقادیر یون های نیترات، فسفات و هدایت الکتریکی EC، به روش های استاندارد آزمایشگاهی اندازه گیری شد. علاوه بر آن، حجم و ترکیبات شیرابه تولیدی سایت دفن در بازه های زمانی مختلف مورد آنالیز قرار گرفت تا ارتباط نوع پسماند دفن شده، بارندگی و میزان تولید شیرابه شناسایی شود.نتایج حاصل از نمونه برداری و تجزیه های آزمایشگاهی نشان داد که غلظت برخی فلزات سنگین و مواد آلی در آب های زیرزمینی و خاک های نزدیک به سایت دفن، به طور معناداری بالاتر از استانداردهای ملی و بین المللی است. علاوه بر این، الگوی مکانی انتشار آلودگی نشان داد که بیشترین تاثیرپذیری مربوط به جهت حرکت منابع آب زیرزمینی بوده و مناطق پایین دست سایت دفن، دارای خطر بالقوه بیشتری هستند. بررسی ویژگی های خاک های منطقه هم نشان داد که ظرفیت نگهداری و پالایش آلاینده ها در برخی نقاط پایین تر از حد مطلوب بوده و در صورت تداوم وضعیت فعلی، امکان انتقال ترکیبات سمی به محیط های دورتر وجود دارد. همچنین تحلیل ترکیبات شیرابه بیانگر وجود نسبت بالای فلزات سنگین و مواد شیمیایی خطرناک، به ویژه در فصل های پرباران است.براساس یافته های پژوهش، مدیریت فعلی سایت دفن پسماند ایلام، فاقد زیرساخت های کافی برای کنترل نشت شیرابه و پیشگیری از گسترش آلودگی می باشد. لذا لازم است راهکارهایی نظیر بهسازی سیستم جمع آوری و تصفیه شیرابه، اعمال لایه بندی مناسب، پایش مستمر منابع آب و خاک اطراف و اجرای برنامه های آموزشی برای کاهش پسماند، در دستور کار مدیران شهری قرار گیرد. نتایج این مطالعه می تواند به عنوان مبنایی برای تصمیم گیری های آگاهانه و سیاست گذاری بهینه در عرصه مدیریت پسماند شهری مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

پسماند شهری ، دفن پسماند ، شیرابه ، آلودگی خاک ، آلودگی آب زیرزمینی ، فلزات سنگین ، ارزیابی زیست محیطی