تحلیل اثرات اجتماعی و اقتصادی پروژه های بازآفرینی شهری با رویکرد مشارکت شهروندان: نمونه موردی بافت فرسوده ایلام

مدیریت پسماندهای ساختمانی از اساسی ترین چالش های زیست محیطی و شهری در دهه های اخیر، خصوصا در شهرهای کوچک و متوسط مانند ایلام، به شمار می رود. افزایش ساخت وسازهای شهری و رشد پروژه های عمرانی بدون توسعه متوازن زیرساخت های مدیریت پسماند، زمینه ساز بروز معضلات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی گردیده است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل وضعیت موجود سیستم مدیریت پسماند ساختمانی در شهر ایلام و مقایسه نقاط ضعف و قوت آن با تجارب موفق داخلی و بین المللی، به روش تطبیقی و تحلیلی انجام شده است.برای نیل به اهداف تحقیق، داده های میدانی از طریق مصاحبه های نیمه ساختارمند با مدیران شهری، پیمانکاران و کارشناسان پسماند، پرسشنامه های ساختاریافته و مشاهده میدانی جمع آوری گردید. همچنین استخراج و تحلیل اسناد سازمانی، گزارش های رسمی و بررسی سیاست ها و مقررات مرتبط با مدیریت پسماند ساختمانی در شهرهای منتخب ایران (مشهد، شیراز، اصفهان، همدان) و نمونه های برتر جهانی (هنگ کنگ، ورشو، فرانکفورت و استانبول) مبنای بخش تطبیقی پژوهش قرار گرفت.یافته ها نشان می دهد نظام مدیریت پسماند ساختمانی در ایلام از نظر نهادی و ساختاری با ضعف هماهنگی بین دستگاهی، نبود دستورالعمل های جزئی اجرایی، مشارکت پایین بخش خصوصی، و محدودیت منابع مالی و تجهیزاتی مواجه است. فرآیند جمع آوری، تفکیک، بازیافت و دفن به شکلی سنتی، غیرسیستمی و عمدتا فاقد نظارت آنلاین انجام می شود که پیامد آن، رهاسازی پسماند در حاشیه شهر، کاهش نرخ بازیافت و افزایش هزینه پاک سازی شهری بوده است. در سطح فناورانه، فاصله چشم گیری میان زیرساخت های دیجیتال، سامانه های پایش هوشمند و کاربرد اپلیکیشن های اطلاع رسانی ایلام با شهرهای پیشرو مشاهده می شود. از نظر اجتماعی، ضعف جدی در آموزش همگانی، فرهنگ سازی و مشوق های اقتصادی وجود دارد؛ به طوری که اغلب شهروندان و پیمانکاران انگیزه یا الزام کافی برای تحویل پسماند به مراکز مجاز را ندارند و مکانیزم های اطلاع رسانی نیز ناکارآمد باقی مانده است.مطالعه تطبیقی نشان می دهد موفقیت شهرهای نمونه وابسته به عوامل کلیدی چون وجود سند راهبردی یکپارچه، استقلال ستاد مدیریت پسماند، طراحی سیاست های تشویقی و بازدارنده، مشارکت موثر ذینفعان، و بهره گیری از فناوری های نوین (از جمع آوری داده تا بازیافت هوشمند) است. در مقابل، ایلام بیش از هر چیز نیازمند بومی سازی الگوها و توسعه آیین نامه های اختصاصی منطبق بر ظرفیت ها و محدودیت های محلی است. علاوه براین، تجارب جهانی حاکی از اهمیت پیوند دانشگاه و مدیریت شهری، ایجاد بانک داده جامع، و شبکه سازی منطقه ای در ارتقای نظام مدیریت پسماند ساختمانی می باشد.