شیمی کانی کمیاب ایلویت به عنوان ثبت کننده شرایط ترمودینامیکی دگرسانی پسرونده و شاخص فلززایی در تفکیک ذخایر اسکارن: مثالی از کانسار آهن در پهنه سنندج-سیرجان شمالی

ایلویت با ترکیب CaFe۲۲+Fe۳+(Si۲O۷)O(OH) از کانی­ های کمیاب مهم در مرحله دگرسانی پسرونده ذخایر اسکارن محسوب می ­شود. در این پژوهش با استفاده از شواهد میکروسکوپی، پراش پرتو ایکس (XRD) و تجزیه ریزکاوالکترونی (EPMA) به بررسی خصوصیات بلورشناسی، شیمی بلور و شرایط ترمودینامیکی رخداد ایلویت در تکوین یک کانسار اسکارن پرداخته شده است. کانسار اسکارن آهن غلام آباد (ذخیره قطعی ۱/۳ میلیون تن و عیار متوسط ۳۷/۲ درصد FeO)، در ۳۰ کیلومتری جنوب ­غرب دهگلان و پهنه سنندج- سیرجان شمالی، قرار دارد. اسکارن­ زایی در این ذخیره در محل تماس آلکالی گرانیت پورفیری (ژوراسیک بالایی) و توالی سیلت ­سنگ ­توفی (تریاس- ژوراسیک) روی داده که طبق آن دگرسانی پیشرونده آندرادیت قهوه­ای-هدنبرژیت نزدیک به توده نفوذی و دگرسانی پسرونده اپیدوت- اکتینولیت- ایلویت در مجاورت سنگ ­های آتشفشانی شکل گرفته است. ایلویت در کانسار غلام آباد با فرمول تجربی  Ca۰.۹۰Fe۲+۱.۸۸Fe۳+۰.۹۸Al۰.۰۴Mn۰.۰۴Si۲.۱۴O۸(OH)طی مراحل اولیه دگرسانی پسرونده (دمای ۴۰۰ تا C° ۴۷۰ و ∆logfO۲(HM) بین ۴/۲- تا ۴-) از واکنش کانی­ های آندرادیت، مگنتیت و کوارتز شکل گرفته است. پس از آن در مراحل پایانی این دگرسانی (دمای ۲۷۰ تا C° ۳۵۰)، با افزایش فعالیت XCO۲ (۰/۰۵ تا ۰/۰۰۵) و کاهش محتوای اکسیژن محیط (مقادیر ∆logfO۲(HM) کمتر از ۴/۵-)، ایلویت به مجموعه کانی­ های مگنتیت، کلسیت و فرواکتینولیت تجزیه شده است. طبق نتایج EPMA، نسبت بالای Fe۲+/Fe۳+ (متوسط ۱/۹۰) و محتوای پایین Mn۲+ (کمتر از ۰/۰۵ با فرض مجموع ۶ کاتیون) در ترکیب ایلویت کانسار غلام آباد حاکی از ارتباط آن با اسکارن های آهن بوده که آن را از سایر ذخایر اسکارن متمایز می­ نماید. در مجموع، اگرچه ایلویت به­ عنوان کانی کمیاب در اکثر اسکارن­ ها است، اما نتایج این پژوهش نشان می­ دهد که از ترکیب و ترمودینامیک این کانی می­ توان برای تمایز انواع ذخایر اسکارن و تکوین فرایندهای ژئوشیمیایی- اسکارن ­زایی بهره گرفت.

کلیدواژه ها:

Ilvaite ، Fe skarn ، electron microprobe analysis ، North Sanandaj-Sirjan Zone. ، ایلویت ، اسکارن آهن ، تجزیه ریزکاوالکترونی ، پهنه سنندج- سیرجان شمالی.