بررسی سیستم غالب جریان در حوضه کارستی نکارود

حوضه نکارود با وسعت ۲۲۷۵ کیلومترمربع در شمال ایران قرار دارد. در حوضه نکارود بخش عمده آهک ­ها شامل سنگ آهک­ های ضخیم لایه و توده ای سازند لار و آهک ­های کرتاسه بوده و به مقدار کمتری سنگ آهک­ سازندهای الیکا، دلیچای و آهک­ های روته نیز وجود دارد. خصوصیات مختلفی از قبیل میزان رخنمون، ضخامت و خصوصیات لیتولوژیکی سنگ ­های کارستی و ارتباط با لیتولوژی ­های دیگر در مقیاس ناحیه ­ای، کنترل کننده ­های زمین ­شناسی توسعه ­ی کارست را تشکیل می دهند. از میان این عوامل ضخامت و لیتولوژی سازندهای موجود در منطقه مورد مطالعه از اهمیت بالایی برخوردار می ­باشد، به گونه ­ای که اگر سنگ آهک رخنمون یافته ضخیم لایه و توده ­ای باشد معمولا پدیده کارستی شدن با سرعت و شدت بیشتری انجام می­ شود. در راستای بررسی و تجزیه و تحلیل پارامترهایی همچون هیدروگراف و منحنی فرود چشمه های حوضه، ضریب بده، نوع سیستم جریان (مجرایی و افشان)، تعیین منشا تغذیه و کیفیت آب چشمه ­ها، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی چشمه ­ها (دبی، هدایت الکتریکی، دما و ...) مورد تجزیه و آنالیز قرار گرفت. در حوضه نکارود، چهار چشمه کارستی جزی، اسپه او، کعوچشمه و سن بی آبدهی نسبتا بالایی دارند که به عنوان چشمه ­های منتخب مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی تغییرات زمانی آبدهی بیانگر این است که آبدهی چشمه به طور قابل توجهی به بارش­ های منطقه وابسته است. به این ترتیب که با رخداد بارش ­های بیش از ۱۵ میلی متر (که موجب تغذیه آبخوان می ­شوند) آبدهی چشمه­ ها با تاخیر زمانی نسبتا کوتاهی افزایش پیدا می ­کند. علاوه بر این، بررسی تغییرات زمانی هدایت الکتریکی چشمه ­های کارستی نشان می ­دهد که با افزایش دبی، هدایت الکتریکی کاهش می­ یابد. این مسئله بیانگر این است که با تغذیه آبخوان کارستی و افزایش سهم آب های تغذیه شده، فرایند رقیق­ سازی موجب کاهش املاح محلول در آب آبخوان شده و در نتیجه هدایت الکتریکی کاهش پیدا می­ کند. بررسی منحنی فرود  نشان داد که منحنی فرود برای تمام چشمه­ های منتخب چندشیبه بوده و مقدار ضریب­ های بده در محدوده ۱۰-۳ تا ۱۰-۲ قرار می ­گیرد. با توجه به این که ضریب تغییرات دبی و هم­چنین ضریب بده در هر چهار چشمه کارستی نسبتا بالا می ­باشد، بنابراین می ­توان نتیجه گرفت که سیستم جریان غالب در این آبخوان کارستی از نوع مجرایی – افشان است.

کلیدواژه ها:

Karst spring ، dominant flow system ، Nekarood. ، چشمه کارستی ، سیستم غالب جریان ، نکارود.