ارزیابی زیستگاه کل و بز (Capra aegagrus) و داده کاوی مکانی لکه های داغ زیستگاهی در منطقه ی حفاظت شده درونه، خراسان رضوی

سابقه و هدف: تخریب زیستگاه از اصلی­ترین عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی است. امروزه، پستانداران بزرگ جثه، بویژه علف خوارانی همچون کل و بز، بیش از دیگر گونه­های حیات وحش در معرض تخریب و نابودی زیستگاه قرار دارند. از این­رو، پیش­بینی پراکنش یک گونه در زیستگاه به عنوان عنصر اساسی زیست­شناسی حفاظت مطرح است. با وجود پراکنش گسترده گونه کل و بز در ایران، اطلاعات دقیقی از انتخاب زیستگاه آن بویژه در مناطق شمال شرقی کشور در دسترس نیست. بر این­اساس، شناسایی و ارزیابی الگوهای مکانی لکه­های داغ زیستگاهی این گونه در این مناطق ضروری است. هدف از این مطالعه، ارزیابی زیستگاه گونه کل و بز در منطقه یحفاظت­شده درونه در استان خراسان رضوی و شناسایی لکه­های داغ زیستگاهی آن است.  مواد و روش­ها: بدین منظور، پس از جمع­آوری داده­های حضور گونه، با روش پیمایش میدانی و مشاهده مستقیم و نمایه­های برجای مانده از آن، همچون سرگین و ردپا در طی چهار فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان سال ۱۴۰۲ و ثبت موقعیت آنها با کمک دستگاه موقعیت­یاب جهانی و همچنین آماده­سازی داده­های محیطی شامل ارتفاع، شیب، جهت، فاصله از مناطق مسکونی، فاصله از منابع آب و فاصله از جاده، مطلوبیت زیستگاه این گونه با بهره گیری از نرم­افزار MaxEnt  و روش بی­نظمی بیشینه مدل­سازی شد. تعداد داده حضور برای ورود به مدل ۷۹ نقطه بود. در گام بعدی، داده­کاوی مکانی لکه­های داغ زیستگاهی با بهره گیری از آمار فضایی و دو رویکرد تحلیل لکه­های داغ گیتس ارد جی (Getis-Ord Gi) و  تحلیل خودهمبستگی مکانی تحلیل خوشه و ناخوشه موران محلی (Anselin Local Moran's I) در محیط سامانه اطلاعات مکانی GIS انجام شد و در پایان، عملکرد این رویکردها با کمک نمودار مشخصه عملکرد ارزیابی شد.   نتایج و بحث: نتایج نشان داد که نواحی مرکزی منطقه یمطالعاتی دارای بیشترین پتانسیل برای رفع نیازهای زیستگاهی کل و بز در منطقه یمورد بررسی است و مدل از توانمندی بالایی برای پیش­بینی پراکنش گونه کل و بز در این منطقه برخوردار است. حساسیت­سنجی مدل با بهره گیری از روش جک­نایف مشخص کرد که متغیرهای فاصله از منابع آبی، فاصله از مناطق مسکونی و فاصله از جاده از اولویت بالاتری برای مطلوبیت زیستگاه گونه کل و بز در این منطقه برخوردار هستند. نتایج داده کاوی مکانی نشان داد که روش گیتس ارد جی از دقت بیشتری برای شناسایی لکه­های زیستگاهی گونه مورد نظر برخوردار است و لکه­های داغ زیستگاهی را با دقت ۹۴ درصد شناسایی می­کند. نتیجه گیری: ارزیابی مطلوبیت زیستگاه حیات­وحش برای اثربخشی راهبردهای حفاظت از تنوع زیستی ضروری است. بر اساس نتایج این پژوهش مشخص شد که هر دو رویکرد به کاررفته، به طور نسبی از توانمندی خوبی برای شناسایی لکه­های داغ زیستگاهی و مناطق دارای اولویت حفاظتی برای گونه کل و بز برخوردار هستند و می­توانند بعنوان معیار مناسبی برای سنجش دقت مدل­سازی زیستگاه گونه کل و بز در منطقه مطالعاتی بکار روند. بطور کلی، شناسایی لکه­های داغ زیستگاهی ابزار نیرومندی برای یکپارچه­سازی رویکردهای مدیریت حیات­وحش و حفاظت از تنوع زیستی است. نتایج این مطالعه می­تواند به منظور شناسایی لکه­های دارای ارزش حفاظتی بالا مورد بهره برداری مدیران حیات وحش قرار گیرد و رویکردهای مدیریتی و حفاظتی مرتبط با زیستگاه­های مطلوب کل و بز را در منطقه مطالعاتی بهبود بخشد.

کلیدواژه ها:

بی نظمی بیشینه ، آمار فضایی ، داده کاوی مکانی ، کل و بز ، لکه های داغ