بررسی رابطه سیاست های توسعه حمل ونقل پاک و پایداری الگوهای سکونت در سکونتگاه های غیررسمی شهر ایلام

امروزه تحولات پرسرعت شهری، بحران نابرابری و گسترش سکونتگاه های غیررسمی را به یکی از چالش های اصلی مدیریت شهری در شهرهای متوسط ایران، به ویژه ایلام بدل نموده است. سیاست های توسعه حمل ونقل پاک همچون ایجاد خطوط اتوبوس برقی، مسیرهای ویژه دوچرخه سواری و پیاده راه سازی، در کنار برنامه های مسکن حمایتی، در دهه اخیر به عنوان رویکردهای نوین برای ارتقای کیفیت زندگی، تاب آوری شهری و کاهش نابرابری فضایی مورد توجه قرار گرفته اند. این پژوهش با هدف واکاوی رابطه میان توسعه حمل ونقل پاک و پایداری الگوهای سکونت در سکونتگاه های غیررسمی شهر ایلام و ارائه پیشنهادهای سیاستی برای بهبود وضعیت گروه های آسیب پذیر انجام شده است.در این چارچوب، ابتدا نقش حمل ونقل پاک در تحول محیط زیست، بهبود شاخص های عدالت فضایی و ارتقای کیفیت زندگی در محلات کم برخوردار ایلام مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعات میدانی و تحلیل داده های جمع آوری شده از محلاتی چون هفت چشمه، کوی طبرز و صیادشیرازی نشان می دهد که دسترسی به زیرساخت های حمل ونقل پاک با افزایش رضایت مندی، امنیت اجتماعی و کاهش هزینه های جابه جایی روزانه ساکنان همراه بوده است. مقایسه شاخص های کیفیت زندگی پیش و پس از اجرای فازهای اولیه پروژه های حمل ونقل پاک، حاکی از کاهش ۲۸ درصدی زمان سفر، رشد ۳۵ درصدی بهره گیری از محیط های عمومی و ۴۰ درصدی افزایش حضور زنان و کودکان در فضاهای باز شهری در این مناطق است؛ یافته هایی که با نتایج پژوهش هایی چون Banister (۲۰۱۱)، Bocarejo & Oviedo (۲۰۱۲) و مطالعات میدانی Shirzadi et al. (۱۴۰۱) تطابق دارد.از سوی دیگر، امکان سنجی ادغام سیاست های مسکن حمایتی و توسعه حمل ونقل پاک، از رویکردهای کارآمد در جهت ارتقای تاب آوری اجتماعی و افزایش پایداری الگوهای سکونت فقرا و حاشیه نشینان در ایلام ارزیابی شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از مدل های اقتصادسنجی فضایی و GIS، نشان داد که تلفیق یارانه های مسکن، تخصیص زمین های دولتی در مجاورت خطوط اتوبوس برقی، و حمایت از توسعه مجتمع های مسکونی کم درآمد در کنار زیرساخت های حمل ونقل پاک، موجب کاهش تمایل به مهاجرت اجباری و تثبیت نسبی جمعیت ساکن حاشیه گردیده است. این سیاست ها میزان تاب آوری مناطق هدف را تا ۲۶ درصد نسبت به محلات فاقد چنین رویکردهایی افزایش داده است. همچنین، مشارکت ساکنان و انجمن های محلی در طراحی و اجرای پروژه ها، به بهبود احساس تعلق و شکل گیری هویت محله ای انجامیده است.در بخش نهایی پژوهش، بسته ای سیاستی برای شهرداری ایلام پیشنهاد شد که شامل ارتقای ظرفیت خطوط حمل ونقل پاک، توسعه زیرساخت های دوچرخه سواری و پیاده راه سازی، افزایش تسهیلات مسکن حمایتی در محدوده های کم برخوردار، طراحی بسته های تشویقی برای مشارکت بخش خصوصی و مردم، و اجرای برنامه های آموزش و فرهنگ سازی با محوریت سلامت، محیط زیست و حقوق شهروندی است. هم چنین، تاکید شد اتخاذ چشم انداز بلندمدت و رویکرد عدالت محور در همه مراحل برنامه ریزی، نظارت و پایش مستمر آثار اجتماعی و اقتصادی چنین پروژه هایی برای جلوگیری از ایجاد یا تعمیق شکاف های فضایی-اجتماعی ضروری است.در مجموع، یافته های این پژوهش اثبات می کند که سیاست های توسعه حمل ونقل پاک، اگر به شکل یکپارچه با برنامه های مسکن حمایتی و با مشارکت واقعی ساکنان مناطق غیررسمی طراحی و اجرا شود، به تقویت پایداری سکونتی، افزایش تاب آوری و بهبود کیفیت زندگی گروه های آسیب پذیر شهری منجر خواهد شد. با توجه به شرایط خاص ایلام، رویکرد داده محور، حمایت نهادی و پیوند سیاست های اجتماعی و کالبدی، زمینه ساز الگویی بومی برای شهرهای مشابه ایران خواهد بود. پژوهش حاضر تاکید می کند که آینده موفق سکونتگاه های غیررسمی، در گرو گذار از رویکردهای مقطعی و بخشی نگر به سمت الگوسازی توسعه فراگیر و عدالت فضایی با محوریت حمل ونقل پاک است.

کلیدواژه ها:

حمل ونقل پاک ، سکونتگاه غیررسمی ، عدالت فضایی ، تاب آوری شهری ، اتوبوس برقی ، دوچرخه سواری شهری ، مسکن حمایتی ، شهر ایلام