کشاورزی در حاشیه ی شهر: تحلیل حقوقی خدماتی جایگاه زمین های زراعی در مدیریت خدمات شهری (با تاکید بر چالش های تغییر کاربری، امنیت غذایی و توسعه پایدار)

رشد فزاینده شهرنشینی در ایران طی سه دهه گذشته، ساختار فضایی پیرامون شهرها را به شدت متحول کرده و در این میان، زمین های کشاورزی به مثابه منابع حیاتی تولید غذا، بیشتر از همیشه در معرض تهدید تغییر کاربری قرار گرفته اند. توسعه خدمات شهری نظیر شبکه های برق، گاز، آب، راه و فاضلاب که در ظاهر به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان انجام می گیرد، در عمل گاه زمینه ساز تخریب تدریجی فضاهای زراعی حاشیه شهرها می شود. در بسیاری از موارد، خدمات شهری بدون ملاحظات بلندمدت محیط زیستی و بدون توجه به پیامدهای آن بر معیشت کشاورزان و ساختار اکولوژیک زمین، به نفع ساخت وسازهای تجاری یا مسکونی گسترش یافته است.مقاله حاضر، با رویکردی میان رشته ای و بهره گیری از روش تحلیل کیفی، به واکاوی جایگاه زمین های کشاورزی در سیاست گذاری خدمات شهری و نظام حقوقی ایران می پردازد. ابتدا مفاهیم کلیدی مانند «حق بر زمین حاصلخیز»، «امنیت غذایی»، «خدمات شهری هم ساز» و «توسعه فضایی پایدار» تعریف شده و سپس از خلال مطالعه اسناد قانونی، طرح های جامع شهری و مصادیق میدانی از شهرهای مختلف ایران، به بررسی تعامل یا تقابل میان کشاورزی و گسترش خدمات شهری پرداخته می شود.یافته های پژوهش نشان می دهد که قوانین موجود، به رغم داشتن برخی ظرفیت های صوری (مانند قانون حفظ کاربری اراضی کشاورزی)، در عمل دچار خلاهای اجرایی، نبود ضمانت اجرا، و ضعف در هم راستاسازی میان نهادهای متولی اند. از سوی دیگر، توسعه خدمات شهری بدون رویکرد اکولوژیک، نه تنها به تضعیف اراضی کشاورزی انجامیده، بلکه الگوی اسکان را نیز به سمت بی نظمی فضایی و افزایش هزینه های شهر سوق داده است.در پایان، مقاله بر لزوم بازتعریف جایگاه کشاورزی حاشیه ای در نظام خدمات شهری تاکید کرده و پیشنهاداتی چون تدوین الگوهای خدمات رسانی سازگار با کشاورزی، الزام به ارزیابی محیط زیستی در تغییر کاربری، و شناسایی زمین زراعی به عنوان زیرساخت راهبردی شهری را ارائه می دهد.

کلیدواژه ها:

کشاورزی حاشیه شهر ، خدمات شهری ، تغییر کاربری ، حق به زمین ، توسعه فضایی ، امنیت غذایی ، برنامه ریزی شهری