بررسی نقش طراحی شهری و سازه ای در بهبود کیفیت زندگی و کاهش خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی در شهر ایلام (تمرکز بر نوسازی بافت فرسوده و برنامه ریزی تاب آور)

شهر ایلام به عنوان یکی از شهرهای مهم غرب ایران، به واسطه بافت کالبدی فرسوده و آسیب پذیری بالای سازه ای، همواره در معرض انواع مخاطرات طبیعی از جمله زلزله، سیل و آتش سوزی قرار داشته است. در دهه اخیر، رشد سریع جمعیت شهری و توسعه نامتوازن، منجر به افزایش مناطق با بافت فرسوده گردیده و همین امر، خطرپذیری شهر را دوچندان ساخته است. هدف این پژوهش، بررسی نقش طراحی شهری و سازه ای در بهبود کیفیت زندگی ساکنان و کاهش خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی در شهر ایلام با تاکید بر نوسازی بافت فرسوده و برنامه ریزی شهری تاب آور است.این مقاله با رویکرد تحلیلی-توصیفی و بهره گیری از روش های میدانی و اسنادی، به واکاوی رابطه میان مولفه های طراحی شهری (مانند نحوه شبکه معابر، فضای باز، ساماندهی کاربری ها، توجه به عناصر زیستی محیطی) و مداخلات سازه ای (نوسازی و مقاوم سازی ساختمان ها، بهره گیری از مصالح نوین، رعایت ضوابط فنی)، با کیفیت زندگی شهری و سطح آسیب پذیری در برابر مخاطرات می پردازد. گردآوری داده ها از طریق مصاحبه با کارشناسان، پیمایش میدانی با ساکنان مناطق منتخب و تحلیل اسناد طرح های جامع و تفصیلی ایلام انجام شده است.یافته های پژوهش بیانگر آن است که میان سطح توسعه طراحی شهری، اجرای برنامه های بهسازی سازه ای و شاخص های کیفیت زندگی، رابطه ای معنادار وجود دارد. در مناطقی از ایلام که مداخلات طراحی شهری هدفمند، ارتقای فضاهای باز و دسترسی های اضطراری اعمال شده، سطح تاب آوری اجتماعی و رضایت ساکنان از محیط شهری به طور محسوسی بالاتر بوده است. همچنین نوسازی و مقاوم سازی بافت فرسوده، نه تنها موجب کاهش ریسک تخریب در برابر زلزله و سیل شده، بلکه از منظر اجتماعی نیز با افزایش حس امنیت، تعلق محلی، کاهش جابجایی های ناخواسته و بهبود ارائه خدمات شهری همراه بوده است.تحلیل ها نشان می دهد که رویکرد ترکیبی طراحی شهری و اقدامات سازه ای، نسبت به سیاست های صرفا سازه ای یا طرح های موضعی کوتاه مدت، اثربخشی بلندمدت و پایدار بیشتری بر کیفیت زندگی و کاهش خسارت دارد. نمونه های اجراشده در مناطق حسین آباد و چمن گلین شهر ایلام نشان می دهد که تلفیق نوسازی فنی با ارتقای کیفیت فضاهای عمومی و تقویت زیرساخت های شهری مانند سیستم های هشدار سریع، شبکه معابر مناسب برای امداد و امکانات جمعی، به شکل چشمگیری تاب آوری اجتماعی و کالبدی را ارتقا می دهد.با این حال، بررسی ها حاکی از وجود چالش های جدی در فرآیند نوسازی و برنامه ریزی تاب آور است. از جمله این موانع می توان به تامین مالی ناکافی، مشارکت پایین ساکنان، ضعف در نظارت بر اجرای طرح ها، محدودیت های حقوقی و جابجایی های اجباری بدون توجه به ویژگی های اجتماعی فرهنگی اشاره کرد. در کنار این موارد، عدم یکپارچگی میان متولیان امر، ضعف در آموزش سازه ای ساکنان و فقدان جلب اعتماد عمومی، از عوامل کاهنده اثربخشی مداخلات محسوب می شود.در مجموع نتایج این مطالعه نشان می دهد که اتخاذ رویکرد یکپارچه و جامع در طراحی شهری و برنامه ریزی سازه ای، توجه به مشارکت واقعی ذینفعان محلی، بازخوانی ویژگی های فرهنگی و اجتماعی بافت فرسوده، و استفاده از تکنولوژی های نوین مدیریت شهری، می تواند موجب بهبود معنادار کیفیت زندگی و کاهش چشمگیر خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی در مناطق فرسوده شهری همچون ایلام شود. بر این اساس توصیه می شود که سیاست گذاران و مدیران شهری، ضمن اهتمام به منابع مالی و قوانین حمایتی، سرمایه گذاری آموزشی و تبیین اهمیت برنامه ریزی تاب آور در سطوح محلی را جدی بگیرند تا ضمن ارتقای سرزندگی شهری، تاب آوری کالبدی و اجتماعی به صورت پایدار تقویت گردد.

کلیدواژه ها:

نوسازی بافت فرسوده ، طراحی شهری ، ایمنی سازه ای ، کیفیت زندگی ، تاب آوری شهری ، مخاطرات طبیعی ، برنامه ریزی تاب آور