پایداری فرهنگی-اجتماعی در طراحی پارک ها و فضاهای سبز شهری با رویکرد الگوبرداری از باورها و آیین های منطقه ای ایلام

پایداری فرهنگی-اجتماعی در طراحی فضای سبز شهری، یکی از مولفه های اصلی موفقیت پروژه های شهری معاصر محسوب می شود؛ مفهومی که فراتر از صرفا زیست محیطی یا عملکرد زیبایی شناختی، بر تعامل خلاقانه معماری با هویت، خاطره جمعی و سبک زندگی جامعه تاکید دارد. شهر ایلام با پیشینه ای غنی از آداب، سنت ها و باورهای قومی-محلی، ظرفیت منحصربه فردی برای ارتقای کیفیت فضاهای سبز شهری بر پایه الگوهای فرهنگی و اجتماعی خود داراست. با این حال مرور میدانی پارک ها و فضاهای سبز موجود نشان می دهد که اغلب طرح های اجرا شده، ضمن ضعف در شناخت و انعکاس آیین ها و مناسک منطقه ای، نتوانسته اند به درستی بستر تعامل مثبت و تعلق خاطر اجتماعی برای شهروندان، به ویژه نسل جدید و گروه های مختلف سنی و قومی، فراهم سازند. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی و ترکیبی از داده های کمی و کیفی، تلاش می کند تا ابعاد پایداری فرهنگی-اجتماعی را در طراحی فضای سبز شهری ایلام تبیین کرده و با مطالعه نمونه های موفق تعامل فرهنگی در سطح ایران و جهان—همچون پارک کویری شهدای کرمان (با الهام از معماری بومی کرمان) یا پارک سوان سئول (با ادغام آیین های بومی کره) و بررسی نمونه های بومی ایلام (پارک مهر، باغ تاریخی چغاسبز)—الگوهایی برای تقویت ارتباط میان معماری فضاهای سبز و فرهنگ ملموس/ناملموس ساکنان ارائه دهد.یافته های این تحقیق، بر چهار محور تمرکز دارد: نخست، شناسایی و تحلیل عناصر فرهنگی و آیین های شاخص (نظیر سرنازنی، نوروز، عزاداری محرم، آیین گل ریزان، نشانه های ایلیاتی و نقش نمادهای گیاهی در فرهنگ محلی) که قابلیت تبلور در کالبد فضاهای سبز را دارند؛ دوم، ارزیابی نقش هم اندیشی و مشارکت شهروندان در فرآیند طراحی و نگهداشت فضای سبز به عنوان محرک تقویت احساس تعلق، مسئولیت پذیری اجتماعی و بهره گیری از خرد جمعی شهروندان؛ سوم، بررسی ضعف های ناشی از استانداردسازی صرف و غفلت از بومی سازی هویت مند در پروژه های اخیر شهری؛ و چهارم، تبیین یک مدل معماری «ارتباط محور» مشتمل بر سه لایه کالبدی، نمادین-هنری و فرایندی (انعطاف پذیری و حضورپذیری بیشتر افراد ذی نفع) برای ارتقاء سیاست گذاری و اجرای پروژه های توسعه شهری توسط شهرداری ایلام.نتایج پژوهش نشان می دهد بازشناسی و ادغام عناصر فرهنگی و آیینی خاص ایلام در طراحی فضاهای سبز شهری، نه تنها منجر به ارتقاء کیفیت ادراک فضایی و افزایش استفاده طولانی مدت شهروندان از این فضاها می شود، بلکه بستری برای گفتمان، همبستگی و انتقال ارزش های فرهنگی میان نسل ها را تقویت می کند. مشارکت گروه های مختلف (هنرمندان بومی، سالمندان، جوانان و کودکان) در طراحی و نگهداری فضا، مهم ترین عامل پایداری اجتماعی و تقویت سرمایه اجتماعی ارزیابی شده است. همچنین پایش نمونه های موفق داخلی و بین المللی نشان داد طرح هایی که انعکاس فرهنگ بومی را محور قرار داده اند، از سطح رضایتمندی و امنیت اجتماعی بیشتری برخوردار بوده اند و کمتر دچار فرسودگی یا بی هویتی کارکردی شده اند.در پایان، مقاله ضمن ارائه شاخص ها و ضوابط کاربردی برای طراحی مبتنی بر پایداری فرهنگی-اجتماعی، نقشه راهی برای شهرداری ایلام ترسیم می کند که با رویکرد ارتباط محور و سیاست گذاری مشارکتی، بتواند هویت منطقه ای را به عنصر پیشران توسعه فضای سبز و نشاط اجتماعی تبدیل کند.

کلیدواژه ها:

پایداری فرهنگی-اجتماعی ، طراحی پارک شهری ، فضای سبز ایلام ، هویت بومی و منطقه ای ، مشارکت شهروندان ، معماری ارتباط محور ، آیین ها و باورهای محلی