بررسی تاثیر هوش مصنوعی (ChatGPT و ابزارهای مشابه) بر آموزش ابتدایی در ایران

ظهور فناوری های نوین در قرن بیست و یکم به ویژه در حوزه هوش مصنوعی (AI)، فرصت ها و چالش های متعددی را پیش روی نظام های آموزشی در سراسر جهان قرار داده است. از میان این فناوری ها، مدل های زبانی مولد نظیر ChatGPT، به عنوان نمونه ای برجسته از سامانه های گفت وگومحور، تحولی چشمگیر در شیوه تعامل انسان با ماشین ایجاد کرده اند. این ابزارها با توانایی درک و تولید زبان طبیعی، بستری را فراهم می کنند که در آن یادگیری می تواند فردی سازی شده، پویا، تعاملی و خلاقانه باشد. در چنین شرایطی، توجه به ظرفیت های بالقوه این فناوری ها در نظام آموزش رسمی، به ویژه در مقطع ابتدایی که زیربنای شکل گیری نگرش ها، مهارت ها و عادات یادگیری دانش آموزان است، امری ضروری به نظر می رسد.در این مقاله، به بررسی تاثیر ابزارهایی نظیر ChatGPT بر آموزش ابتدایی در ایران پرداخته شده است. رویکرد این پژوهش توصیفی–تحلیلی بوده و تلاش شده است تا ضمن مرور ادبیات نظری و پژوهشی موجود، ابعاد مختلف کاربردهای این ابزار در فرآیند یاددهی–یادگیری در دوره ابتدایی تحلیل شود. همچنین، از مشاهدات میدانی محدود و مصاحبه های کیفی با چند معلم پایه سوم و چهارم ابتدایی در برخی مدارس تهران استفاده شده تا کاربرد عملی این فناوری در کلاس درس بررسی گردد.یکی از مهم ترین مزایای استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در آموزش ابتدایی، امکان شخصی سازی یادگیری است. در نظام های سنتی، اغلب از یک الگوی واحد برای تدریس به تمامی دانش آموزان استفاده می شود، در حالی که تفاوت های فردی در سبک یادگیری، سرعت درک مطالب و علایق آموزشی در دوره ابتدایی بسیار مشهود است. ابزارهایی نظیر ChatGPT به دانش آموزان این امکان را می دهند که متناسب با سطح درک خود، سوالاتشان را مطرح کنند، تمرین حل کنند، توضیح بخواهند و حتی در قالب بازی های زبانی به یادگیری بپردازند. این امر باعث افزایش انگیزه، مشارکت فعال و درک عمیق تر مفاهیم درسی می شود.همچنین، استفاده از این فناوری ها می تواند به تقویت مهارت های زبانی و نوشتاری دانش آموزان کمک کند. در کلاس های سنتی، فرصت محدودی برای تمرین نوشتن وجود دارد و معلم معمولا زمان کافی برای بازخورد به تک تک دانش آموزان ندارد. اما ChatGPT می تواند نقش یک دستیار آموزشی را ایفا کند که دانش آموز را در نوشتن جملات صحیح، غنی سازی واژگان، بهبود ساختار جمله و حتی املای صحیح کلمات یاری دهد. بسیاری از معلمان در تجربه های میدانی اظهار داشتند که دانش آموزان ضعیف تر، با استفاده از این ابزار اعتمادبه نفس بیشتری در نوشتن پیدا کرده اند.از سوی دیگر، چالش هایی نیز در مسیر به کارگیری این فناوری در آموزش ابتدایی ایران وجود دارد. نخست، مسئله دسترسی عادلانه به ابزارهای دیجیتال مطرح است. بسیاری از دانش آموزان، به ویژه در مناطق محروم، به اینترنت پرسرعت یا دستگاه های هوشمند دسترسی ندارند. دوم، ناآشنایی معلمان با فناوری و کمبود آموزش های لازم، مانعی جدی در مسیر بهره گیری از هوش مصنوعی است. معلمانی که خود با این ابزارها آشنا نیستند، نمی توانند از آن ها در کلاس بهره بگیرند یا راهنمایی موثری به دانش آموزان ارائه دهند. سوم، نبود محتوای آموزشی بومی سازی شده و استاندارد، مانع از استفاده هدفمند و برنامه ریزی شده از این ابزارها می شود. چهارم، برخی دغدغه های تربیتی و فرهنگی نیز در میان مسئولان آموزشی و والدین وجود دارد، از جمله نگرانی نسبت به جایگزینی نقش معلم با ماشین یا آسیب دیدن تعامل انسانی در کلاس.بررسی پیشینه پژوهش های بین المللی نشان می دهد که بسیاری از کشورها از جمله فنلاند، سنگاپور و استونی به صورت هدفمند از ابزارهای AI در آموزش ابتدایی بهره می گیرند. این کشورها ضمن حفظ نقش معلم به عنوان عنصر انسانی کلیدی، از فناوری به عنوان پشتیبان یادگیری و ابزار تکمیلی استفاده می کنند. در ایران نیز، هرچند ورود این فناوری ها به آموزش ابتدایی هنوز در مراحل ابتدایی است، اما ظرفیت بالایی برای توسعه آن وجود دارد. برای تحقق این امر، تدوین سیاست های ملی در حوزه آموزش و هوش مصنوعی، توسعه محتوای فارسی مبتنی بر فناوری های نو، و طراحی دوره های توانمندسازی برای معلمان ضروری است.از منظر روان شناختی، تعامل با چت بات هایی مانند ChatGPT می تواند مهارت های تفکر انتقادی، استدلال، پرسش گری و خلاقیت را در دانش آموزان پرورش دهد؛ مهارت هایی که در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش به آن ها تاکید شده است. همچنین استفاده از فناوری می تواند بخشی از شکاف جنسیتی یا طبقاتی در عملکرد تحصیلی را کاهش دهد، مشروط بر آنکه دسترسی برابر فراهم شود. در عین حال، پژوهشگران تاکید دارند که هوش مصنوعی نباید جایگزین معلم شود، بلکه نقش مکمل و پشتیبان داشته باشد.حفظ جنبه انسانی آموزش، به ویژه در سنین پایین که مسائل عاطفی و اجتماعی نقش مهمی در یادگیری دارند، اهمیت بسیاری دارد.در جمع بندی می توان گفت که ابزارهایی نظیر ChatGPT، اگر به درستی، هوشمندانه و با هدف های آموزشی مشخص در نظام آموزش ابتدایی به کار گرفته شوند، می توانند به بهبود کیفیت آموزش، افزایش عدالت آموزشی و ارتقای مشارکت دانش آموزان کمک شایانی نمایند. با این حال، تحقق این چشم انداز نیازمند زیرساخت فناورانه، تربیت نیروی انسانی آگاه، تدوین چارچوب های اخلاقی و تربیتی، و حمایت نهادهای سیاست گذار آموزشی است. آینده آموزش ابتدایی، خواه ناخواه، در تعامل با فناوری های هوشمند تعریف خواهد شد و وظیفه امروز ماست که این تعامل را به نفع یادگیرندگان، معلمان و جامعه طراحی کنیم.