آینه و آسمان: بازتاب حکمت عملی سعدی در سلوک عرفانی عطار

این پژوهش با هدف تحلیل تطبیقی میان حکمت عملی در اندیشه سعدی شیرازی و سلوک عرفانی در آثار فریدالدین عطار نیشابوری، به دنبال کشف پیوندی مفهومی و تکاملی میان این دو جهان بینی ظاهرا متمایز است. از یک سو، سعدی به عنوان نماینده برجسته حکمت عملی، انسان را به تهذیب نفس و اخلاق مداری در بستر اجتماع فرامی خواند و جهان بینی او آینه ای برای ساختن جامعه ای مطلوب است. از سوی دیگر، عطار با نگاهی معطوف به حقیقت متعالی، طریق سلوک عرفانی مبتنی بر فنای نفس و عبور از تعلقات دنیوی را به تصویر می کشد.روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و بر تحلیل کیفی مضمون (Thematic Analysis) چهار مفهوم کانونی «انسان»، «عقل»، «عشق» و «جامعه» در آثار کلیدی دو شاعر استوار است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هرچند این مفاهیم در دو منظومه فکری تعاریف متفاوتی دارند، اما این تفاوت ها بیانگر یک رابطه طولی و تکمیلی است. بر این اساس، فرضیه محوری تحقیق آن است که نظام اخلاقی و حکمت عملی سعدی به مثابه یک «اخلاق پیشاسلوک»، شرط لازم و بستر آماده ساز برای ورود به مراتب عالی تر عرفانی است که عطار آن را طرح می کند.در نهایت، این پژوهش مدلی مفهومی ارائه می دهد که در آن، حکمت عمل گرای سعدی چون «آینه ای» برای خودشناسی و اصلاح در جهان زمینی عمل می کند و این خودشناسی، پیش نیازی ضروری برای نگریستن به «آسمان» حقیقت در عرفان عطار است. بدین ترتیب، این دو رویکرد نه متضاد، که مکمل یکدیگر در مسیر کمال انسان قلمداد می شوند.

کلیدواژه ها:

سعدی شیرازی ، عطار نیشابوری ، حکمت عملی ، سلوک عرفانی ، ادبیات تطبیقی ، اخلاق ، مصیبت نامه