تحلیل چندبعدی ضوابط و مقررات شهرسازی: از عدالت فضایی تا توسعه پایدار در نظام برنامه ریزی شهری ایران

ضوابط و مقررات شهرسازی به عنوان ابزارهایی کلیدی در مدیریت توسعه شهری، نقش مهمی در شکل دهی به الگوهای فضایی، تحقق عدالت اجتماعی و دستیابی به پایداری شهری ایفا می کنند. تحلیل چندبعدی این مقررات در نظام برنامه ریزی شهری ایران نشان می دهد که ساختار موجود آن ها از ضعف در انسجام نظری، ناهماهنگی نهادی، و کم توجهی به الزامات زیست محیطی، اجتماعی و حقوقی رنج می برد. بررسی ابعاد مختلف مقررات شهری از منظر حقوقی و فقهی نشان داد که مفاهیمی مانند قاعده لاضرر و حقوق همسایگی به ندرت در ضوابط جاری انعکاس یافته اند و این مسئله به افزایش نارضایتی ها و تضادهای محلی انجامیده است. در حوزه زیست محیطی، نبود پیوست اقلیمی و بی توجهی به عوامل موثر بر تاب آوری شهری، موجب کاهش کیفیت زیست و تشدید آسیب پذیری اکولوژیکی در بسیاری از شهرها شده است. تحلیل کالبدی و اجتماعی نیز نشان می دهد که مقررات نه تنها به شکل گیری سیما و منظر ناهماهنگ انجامیده اند، بلکه در تحقق دسترسی برابر و رعایت حقوق گروه های خاص از جمله افراد دارای معلولیت، کارایی لازم را نداشته اند. وابستگی مالی شهرداری ها به درآمدهای حاصل از تغییر ضوابط، کارکرد راهبردی آن ها را تحت الشعاع قرار داده و مسیر تصمیم سازی فضایی را به سمت منافع کوتاه مدت اقتصادی منحرف کرده است. یافته ها نشان می دهد بازنگری جامع در منطق تدوین، ساختار اجرایی و نظام ارزشی حاکم بر ضوابط شهرسازی، شرط لازم برای دستیابی به توسعه متعادل، منصفانه و پایدار در شهرهای ایران است.

کلیدواژه ها:

ضوابط شهرسازی ، عدالت فضایی ، توسعه پایدار ، مقررات شهری ، شهرداری ها.