نقش جغرافیای شهری در اولویت بندی خدمات شهری در مناطق حاشیه نشین تحت پوشش شهرداری

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر ویژگی های جغرافیایی بر اولویت بندی خدمات شهری در مناطق حاشیه نشین یک کلان شهر بزرگ ایرانی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری شامل مدیران، کارشناسان شهرداری و ساکنان این مناطق بوده که داده ها به صورت کمی از طریق پرسشنامه های ساختارمند و کیفی از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته جمع آوری شده است. علاوه بر این، تحلیل اسناد رسمی و نقشه های GIS برای درک بهتر وضعیت فضایی و جغرافیایی مناطق مورد مطالعه انجام شده است. نتایج کمی نشان داد که تراکم جمعیت، فاصله از مرکز شهر، دسترسی به حمل ونقل و ناهمواری های طبیعی به عنوان شاخص های کلیدی جغرافیایی، رابطه معناداری با اولویت های خدمات شهری دارند؛ به طوری که افزایش تراکم و بهبود دسترسی به حمل ونقل باعث افزایش اهمیت خدمات حمل ونقل و مدیریت پسماند شده و فاصله بیشتر از مرکز و ناهمواری ها موجب کاهش اولویت دهی به برخی خدمات می گردد. در تحلیل های کیفی نیز، چالش های ناشی از پراکندگی جغرافیایی، محدودیت دسترسی به خدمات، و موانع طبیعی مانند کوه ها و زمین های ناهموار به عنوان عوامل مهم در برنامه ریزی و تخصیص منابع شهری شناخته شدند که بر نیازهای متفاوت و انتظارات ساکنان تاثیرگذارند. همچنین، بررسی اسناد و سیاست های شهری نشان می دهد که برنامه ریزی های کلیشه ای و استاندارد که به ویژگی های مکانی توجه کافی نمی کنند، منجر به نابرابری و ناکارآمدی در ارائه خدمات شده است. این پژوهش بر ضرورت تدوین سیاست های برنامه ریزی مبتنی بر موقعیت جغرافیایی و ویژگی های محلی تاکید می کند تا عدالت فضایی در دسترسی به خدمات ارتقاء یابد و کیفیت زندگی در مناطق حاشیه نشین بهبود یابد. یافته ها همچنین نشان می دهد که توجه ویژه به شاخص های فضایی و مکانی می تواند موجب تخصیص بهینه تر منابع، افزایش رضایت ساکنان و کاهش نابرابری های شهری شود. بر این اساس، استفاده از فناوری های نوین مانند GIS و اتخاذ رویکرد چندروشگاهی در تحلیل داده ها، ابزارهای کارآمدی برای درک عمیق تر و تصمیم گیری بهتر در حوزه خدمات شهری به شمار می روند. در نهایت، این مطالعه راهکارهایی چون برنامه ریزی منطقه ای انعطاف پذیر، افزایش مشارکت محلی، بهبود زیرساخت های حمل ونقل، و توسعه فضای سبز متناسب با شرایط جغرافیایی را به عنوان پیشنهاداتی کلیدی برای ارتقای مدیریت خدمات شهری ارائه می دهد که می تواند به شکل موثری در سیاستگذاری های شهری به کار گرفته شود. این تحقیق افزون بر ارائه تصویری دقیق از وضعیت فعلی، مبنای نظری و عملی مناسبی برای برنامه ریزی شهری عدالت محور در مناطق حاشیه نشین فراهم می آورد و زمینه را برای مطالعات آینده و توسعه پایدار شهری تقویت می کند.

کلیدواژه ها:

جغرافیای شهری ، خدمات شهری ، مناطق حاشیه نشین ، اولویت بندی ، عدالت فضایی ، برنامه ریزی شهری ، توسعه پایدار