ارزیابی کارایی برنامه ریزی شهری در مدیریت بحران های زیست محیطی با تمرکز بر اقدامات شهرداری ها

پژوهش حاضر با هدف تحلیل نظام مند عملکرد زیست محیطی شهرداری های کلان شهرهای ایران، شامل تهران، مشهد، اصفهان و شیراز، انجام شده است. این مطالعه با رویکردی توصیفی-تحلیلی و استفاده از داده های ترکیبی کمی و کیفی، به بررسی فرآیند سیاست گذاری، اجرا و ارزیابی پروژه های محیط زیستی در این شهرها پرداخته است. داده ها از طریق پرسشنامه ساختارمند، مصاحبه های نیمه ساختاریافته، مشاهده میدانی و منابع ثانویه همچون اسناد رسمی و گزارش های عملکرد گردآوری شده اند. نتایج تحلیل ها نشان می دهد که علی رغم اختصاص منابع مالی قابل توجه به پروژه های زیست محیطی، مشکلات ساختاری و نهادی همچون فقدان انسجام برنامه ریزی، تمرکزگرایی، ضعف در هماهنگی نهادهای متولی و نبود سیستم های یکپارچه پایش، مانع از تحقق اهداف توسعه پایدار شهری شده است. عملکرد شهرداری ها در شاخص های کلیدی شامل مدیریت پسماند، توسعه فضای سبز، کنترل آلودگی هوا، مدیریت سیلاب و فرونشست زمین با تفاوت های چشمگیری همراه است؛ به طوری که اصفهان به دلیل بهره گیری از فناوری های نوین، مشارکت فعال شهروندان و انسجام ساختاری، عملکردی برتر نسبت به سایر شهرها داشته است، در حالی که تهران با وجود بیشترین بودجه، به دلیل ناهماهنگی های نهادی و ضعف در مدیریت محیط زیستی، در شاخص هایی مانند فرونشست زمین و بحران سیلاب وضعیت نامطلوبی دارد. همچنین، شاخص آلودگی هوا در همه کلان شهرها ضعیف ارزیابی شده که نشان دهنده ماهیت ملی و فرامنطقه ای این چالش است. مطالعه تاکید می کند که تخصیص منابع مالی به تنهایی کافی نیست و موفقیت در مدیریت زیست محیطی مستلزم به کارگیری فناوری های نوین، افزایش مشارکت عمومی و اصلاح ساختارهای حکمرانی است. از سوی دیگر، کمبود چارچوب های ارزیابی مبتنی بر شاخص های محیط زیستی در بودجه ریزی و تصمیم گیری ها سبب کاهش پایداری و اثربخشی برنامه ها شده است. بنابراین، برای ارتقاء تاب آوری زیست محیطی و کاهش مخاطرات، ضرورت دارد الگوهای برنامه ریزی شهری بازنگری شده، تمرکززدایی صورت گیرد، شاخص های محیط زیستی به عنوان معیارهای کلیدی عملکرد نهادینه شوند و مشارکت فعال شهروندان در فرآیندهای تصمیم سازی به شکل مستمر تقویت گردد؛ در غیر این صورت، کلان شهرهای ایران با تشدید بحران های زیست محیطی و پیامدهای اجتماعی-اقتصادی ناشی از آن مواجه خواهند شد.

کلیدواژه ها:

برنامه ریزی شهری ، بحران های زیست محیطی ، مدیریت شهری ، شهرداری ، توسعه پایدار ، تاب آوری شهری