بررسی توان دگرآسیبی گیاه گاوزبان آسا (Caccinia macranthera) بر خصوصیات جوانه زنی، رشدی، فیزیولوژیک و بیوشیمیایی نخود فرنگی (Pisum sativum)

چکیده مبسوط مقدمه: گیاه گاوزبان آسا با نام علمی Caccinia macranthera از خانواده Boraginaceae و از لحاظ گیاه شناسی، یک ساله، علفی و خودرو است. متابولیت های ثانویه اغلب به یک گروه کوچک از گیاهان درون یک گونه منحصر می شوند که ترکیبات زیست فعال حاصل از آن ها برخلاف متابولیت های اولیه در اندام ها و یا مراحل فنولوژیک خاصی از گیاهان یافت می شوند. گیاه گاوزبان آسا، با دارا بودن خواص پاد اکسیدانی، پاد باکتریایی و دارویی از زیست توده زیاد در  مناطق خشک و نیمه خشک شرق استان گلستان برخوردار می باشد. معمولا رها سازی ترکیبات دگرآسیبی از برخی از گیاهان خودرو و هرز به محیط، خصوصیات جوانه زنی و ریخت شناسی و فیزیولوژیک محصولات زراعی و حتی علف های هرز را با چالش جدی روبرو می سازد. این تحقیق به منظور ارزیابی پتانسیل دگرآسیبی گیاه گاوزبان آسا بر خصوصیات جوانه زنی، رشد گیاهچه ای، فیزیولوژیک، بیوشیمیایی و فعالیت پاد اکسیدانی نخود فرنگی به عنوان گیاه حساس به ترکیبات دگرآسیب رسان انجام شد. مواد و روش ها: آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در سال ۱۴۰۳ انجام شد. برای عصاره گیری، ۵ گرم از پودر کل گیاه گاوزبان آسا (وزنی) با ۱۰۰ میلی لیتر حلال آب مقطر (حجمی)، مخلوط شد. سپس از عصاره به دست آمده از محلول پایه، غلظت های مختلف (۲۰، ۴۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۰۰ درصد) تهیه شد. از آب مقطر خالص نیز به عنوان نمونه شاهد استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که خصوصیات جوانه زنی نظیر درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، ساقه چه و گیاهچه، ضریب آلومتریک، شاخص طولی بنیه گیاهچه، وزن خشک ریشه چه، ساقه چه و گیاهچه، شاخص وزنی بنیه گیاهچه و به علاوه محتوای رنگیزه کلروفیل کل نخود فرنگی به طور معنی داری تحت تاثیر غلظت های مختلف عصاره آبی گیاه گاوزبان آسا کاهش یافت. در مقابل، متوسط زمان رسیدن نخود فرنگی به ۵۰ درصد از جوانه زنی با افزایش غلظت عصاره آبی، افزایش نشان داد. به طوری که تفاوت در تاثیر غلظت های مختلف گیاه گاوزبان آسا وابسته به حد آستانه غلظت آن ها بود. این امر احتمالا به دلیل تجمع بیشتر ترکیبات دگرآسیب حاضر در عصاره آبی به ویژه آلکالوئیدها و فنول ها با افزایش غلظت می باشد. صفات فیزیولوژیک نظیر اسمولیت های سازگار (محتوای پرولین و قندهای محلول)، فنول کل و فعالیت پاد اکسیدانی در ریشه چه و ساقه چه نخود فرنگی تحت تنش دگرآسیبی عصاره آبی نیز از روند افزایشی برخوردار بودند. بنابراین کاهش در خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه ای نخود فرنگی را می توان به عدم کفایت این حفاظت کننده ها در برابر تنش اکسیداتیو زیاد گاوزبان آسا مرتبط دانست.  نتیجه گیری: باتوجه به اثبات اثر دگرآسیبی گیاه خودرو گاوزبان آسا و درا بودن زیست توده زیاد در مناطق خشک و نیمه خشک به ویژه در شرق استان گلستان، شاید بتوان از ترکیبات زیست فعال موجود در این گیاه به عنوان علفکش سازگار با محیط زیست استفاده نمود. این امر نیازمند اثبات اثر مثبت آن بر سایر گونه ها می باشد. جنبه های نوآوری: تفاوت در تجمع ترکیبات دگرآسیب ناشی از غلظت های مختلف عصاره آبی گاوزبان آسا سبب اثر کاهشی متفاوت در صفات مورفوفیزیولوژیک در نخود فرنگی می شود. ترکیبات زیست فعال موجود در گاوزبان آسا می توانند به عنوان گزینه مناسبی برای تولید علفکش های سازگار با محیط زیست باشند.

کلیدواژه ها:

Antioxidant activity ، Chlorophyll ، Extract ، Germination rate ، Proline ، Total phenol ، پرولین ، عصاره ، فنول کل ، فعالیت پاداکسیدانی ، کلروفیل ، سرعت جوانه زنی