دین و قدرت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران: تحلیلی جامعه شناختی با رویکرد میشل فوکو

همگرایی سیاست و دین در جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به شکلی منسجم و کارآمد خودش را برای تسلط بر قدرت نشان داد. این رابطه، صرفا یک همگرایی معنوی بین دین و سیاست نبود، بلکه به ابزاری مفید برای بازتولید قدرت سیاسی و هویت اجتماعی تبدیل شده بود. جمهوری اسلامی ایران، برخلاف سایر نظام های دین مدار، مولفه دین را نه صرفا به مثابه یک ساختار فرهنگی، بلکه به عنوان زیربنایی مشروعیت بخش و اساس حکمرانی به کار گرفته است. در این پژوهش سعی بر این است که با اتکا به نظریات میشل فوکو در تحلیل روابط قدرت، به بررسی پیچیدگی های تعامل دین و ساختار حکومت در جمهوری اسلامی ایران بپردازیم و نشان دهیم که چگونه دین می تواند در بستر یک نظام سیاسی به سازوکاری برای اعمال گفتمان قدرت و نظارت اجتماعی تبدیل شود. میشل فوکو در تحلیل های خود به مفاهیمی چون «قدرت»، «گفتمان»، «زیست قدرت» و «حکومت پذیری» اشاره می کند که در فهم رابطه میان دین و سیاست در مقاله ما که مربوط به نظام جمهوری اسلامی ایران است، بسیار کارآمد است. در این مقاله، ابتدا به بررسی مفهوم گفتمان از نگاه فوکو می پردازیم و در ادامه پی میبریم که چگونه گفتمان دینی به عنوان یک سازوکار قدرت در جمهوری اسلامی ایران، برای تاسیس مشروعیت سیاسی و اجتماعی به کار گرفته شده است. این گفتمان، که از ابتدا در قالب انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی شکل گرفت، هم اکنون در تمامی نهادهای حکومتی و سیاست گذاری های کلان کشور نفوذ کرده و تمامی سطوح زندگی اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است. از مهم ترین مفاهیم آمده در این مقاله، «زیست قدرت» است که فوکو برای توضیح چگونگی اعمال قدرت در سطح فردی و اجتماعی به کار می برد. در جمهوری اسلامی، دین به نشانه ابزاری برای نظارت و کنترل بر زندگی روزمره افراد در تمامی ابعاد فردی، اجتماعی و سیاسی عمل می کند. از جمله ابزارهای نظارتی که در این راستا به کار می روند می توان به قوانین شرعی، نظارت های اجتماعی در حوزه های عمومی و خصوصی، و ساختارهای نظارتی دولتی مانند شورای نگهبان و دستگاه های قضائی اشاره کرد که همگی بر اساس اصول دینی و فقه اسلامی تنظیم شده اند.فلذا، در این مقاله پژوهشگر سعی دارد به بررسی رابطه میان دینداری مردم و مشروعیت سیاسی جمهوری اسلامی

کلیدواژه ها:

دین ، قدرت سیاسی ، جمهوری اسلامی ایران ، میشل فوکو ، همگرایی سیاست و دین