نقش معماری در بهبود دسترسی پذیری شهر برای افراد دارای معلولیت در پروژه های شهرداری

این پژوهش با هدف بررسی نقش معماری در بهبود دسترسی پذیری شهر برای افراد دارای معلولیت در پروژه های شهرداری های پنج کلان شهر ایران انجام شده است. دسترسی پذیری شهری، به عنوان یکی از شاخص های حیاتی عدالت اجتماعی و توسعه پایدار، در سال های اخیر به عنوان یکی از اولویت های مدیریت شهری مطرح شده است؛ به ویژه در کشورهایی که جمعیت افراد دارای معلولیت در حال افزایش است و نیاز به محیط های شهری فراگیر بیش از پیش احساس می شود. این مطالعه با رویکرد ترکیبی (Mixed Methods) طراحی شده است تا از طریق تلفیق داده های کمی و کیفی، تصویری جامع و دقیق از وضعیت فعلی و چالش های موجود در زمینه معماری دسترسی پذیر ارائه دهد. در بخش کمی، پرسش نامه ای مبتنی بر مقیاس لیکرت طراحی و بین مدیران، معماران و کارشناسان پروژه های شهری در کلان شهرهای تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و رشت توزیع شد تا میزان توجه و رعایت شاخص های معماری مرتبط با دسترسی پذیری سنجیده شود. داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری تحلیل و آزمون های همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره اجرا گردید. نتایج کمی نشان داد که شاخص هایی مانند آموزش نیروی انسانی، رعایت استانداردهای معماری، طراحی مسیرهای پیاده روی و زیرساخت های فیزیکی نقش مهم و معناداری در ارتقاء رضایت کاربران و کیفیت خدمات شهری دارند. در این میان، آموزش تخصصی نیروی انسانی با بالاترین ضریب تاثیر، به عنوان عامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی دسترسی پذیری شناخته شد. یافته ها همچنین اختلاف معنادار میان کلان شهرهای بزرگ و کوچک تر را در رعایت استانداردها و کیفیت پروژه ها نشان داد که ناشی از تفاوت در منابع، تخصص و سیاست های مدیریت شهری است. در بخش کیفی، مصاحبه های نیمه ساختاریافته با مدیران پروژه، معماران و کارشناسان حوزه معلولیت انجام شد تا ابعاد نرم افزاری، فرهنگی و سازمانی موضوع بررسی گردد. تحلیل محتوا بر اساس روش کدگذاری باز، موانع مهمی همچون مقاومت سازمانی، فقدان حمایت مدیریت ارشد، و ضعف فرهنگ سازمانی در بهبود دسترسی پذیری را نمایان ساخت. علاوه بر این، اهمیت مشارکت مستمر افراد دارای معلولیت در فرایند طراحی و ارزیابی پروژه ها به عنوان عاملی موثر در تحقق پروژه های کاربردی و پاسخگو مورد تاکید قرار گرفت. یافته های کیفی به وضوح نشان داد که بدون ایجاد انگیزه، آموزش های هدفمند و فرهنگ سازمانی حامی، بسیاری از زیرساخت های فراهم شده نمی توانند به طور موثر مورد بهره برداری قرار گیرند. این پژوهش نشان داد که تحقق دسترسی پذیری شهری موفق نیازمند نگاه چندجانبه و ترکیبی است که هم عوامل فنی، هم مدیریتی و هم فرهنگی را در بر گیرد. آموزش نیروی انسانی تخصصی، ارتقاء زیرساخت های مناسب، تقویت مدیریت دانش و ایجاد فرهنگ سازمانی حمایتی چهار رکن اساسی در این مسیر هستند. بدون هماهنگی میان این عوامل، پروژه های دسترسی پذیر به طور کامل نمی توانند نیازهای واقعی افراد دارای معلولیت را پاسخ دهند و هدف عدالت شهری محقق نخواهد شد. علاوه بر این، نتایج بیانگر آن است که سیاست گذاری های یکپارچه، تخصیص منابع مالی کافی و توسعه آموزش های تخصصی مستمر برای معماران، مدیران و کارشناسان شهری از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوان از طریق این عوامل به تحقق شهرهای فراگیر و برابر نزدیک تر شد. در نهایت، این پژوهش بر اهمیت مشارکت فعال جامعه هدف و ذی نفعان در فرایند طراحی شهری تاکید می کند و توصیه می شود که شهرداری ها به جای رویکردهای دستوری، سیاست هایی اتخاذ کنند که مشارکت موثر و مستمر افراد دارای معلولیت را تضمین نماید. با توجه به روند افزایش جمعیت افراد دارای معلولیت و ضرورت ایجاد محیط های شهری فراگیر و دسترسی پذیر، این مطالعه می تواند به عنوان مبنایی علمی و کاربردی برای سیاست گذاران و مدیران شهری جهت تدوین برنامه های جامع و هدفمند در حوزه معماری دسترسی پذیر و توسعه شهری عدالت محور مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، یافته های این پژوهش می تواند به بهبود کیفیت زندگی شهری و ارتقاء رضایت کلی شهروندان کمک نماید و زمینه ساز حرکت به سوی توسعه پایدار و فراگیر در شهرهای ایران شود.

کلیدواژه ها:

معماری ، دسترسی پذیری ، افراد دارای معلولیت ، طراحی شهری ، پروژه های شهرداری ، عدالت اجتماعی ، توسعه پایدار