ارزیابی اثربخشی اقدامات بیولوژیکی و بیومکانیکی آبخیزداری بر تغییرات پوشش گیاهی

سابقه و هدف    در سال های اخیر اقدامات آبخیزداری گسترده ای شامل اقدامات بیولوژیکی، مکانیکی و بیومکانیکی با هدف کنترل سیل، فرسایش و رسوب و ذخیره آب در زمینه های تحقیقاتی، مطالعاتی و اجرایی در حوزه های آبخیز کشور انجام شده است. ارزیابی طرح های آبخیزداری به منظور تجزیه وتحلیل عملکرد اقدامات آبخیزداری اجرا شده و تدوین راهکارهای اصولی یکی از نیازهای اساسی در مدیریت حوزه های آبخیز است. لذا هدف از این تحقیق ارزیابی کمی و کیفی اثرات اقدامات بیولوژیکی و بیومکانیکی آبخیزداری بر تغییرات پوشش گیاهی حوزه آبخیز عظیمیه، کرج، استان البرز می باشد.مواد و روش هادر این مطالعه تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از تصاویر ماهواره­ای سری لندست ۵، ۷ و ۸  و شاخص NDVI در بازه زمانی ۲۰ سال (۲۰۰۰-۲۰۱۹) تعیین گردید. سپس با استفاده از الگویتم روندچندگانه (پلی­ترند) روند تغییرات خطی و غیرخطی و تاثیر اقدامات آبخیزداری اجرا شده در حوزه آبخیز بر روی پوشش گیاهی در حوزه آبخیز عظیمیه کرج، استان البرز مورد بررسی قرار گرفت. همچنین به منظور ارزیابی صحت و دقت نتایج و تصاویر ماهواره ای از اندازه گیری میدانی نیز استفاده شد. همچنین به منظور بررسی تاثیر عوامل اقلیمی بر روی تغییرات پوشش گیاهی از شاخص خشکسالی و داده­های بارش ایستگاه کرج استفاده گردید.نتایج نتایج روند پوشش گیاهی در حوزه آبخیز عظیمیه نشان داد که  ۹/۴۱ درصد از حوزه آبخیز دارای تغییرات معنی دار پوشش گیاهی در طول بازه ۲۰ سال بوده است. از تغییرات معنی دار پوشش گیاهی ۳/۸۸ درصد تغییرات دارای روند افزایشی بوده است. نتایج حاصل از روش پلی ترند نشان داد که تغییرات پوشش گیاهی در حوزه به ترتیب ۴/۶۳ ، ۸/۲۷ و ۸/۸ درصد به صورت روند درجه سه، خطی و درجه دو بوده است. ارزیابی اثرات اقدامات اجرایی در بهبود وضعیت پوشش گیاهی حوزه نشان داد که میزان درصد تاج پوشش گیاهی در حوزه قبل از اقدامات آبخیزداری به طور متوسط ۲۸ درصد بوده است که پس از اجرای اقدامات آبخیزداری به ۳۴ درصد افزایش یافته است. از کل عرصه اجرای عملیات بیولوژیکی در حوزه آبخیز عظیمیه (۲۷۲۴ هکتار)، در ۷۰ درصد محدوده، تغییرات در وضعیت پوشش گیاهی مرتع به صورت افزایش غیرخطی بوده است و این تغییرات در پروژه هایی مانند کپه کاری، بذرپاشی و درخت کاری و تراس بندی بیشتر از سایر عملیات بیولوژیکی بوده است. همچنین قسمت های از مناطق پایین دست حوزه آبخیز عظیمیه تحت تاثیر رشد و توسعه مناطق مسکونی و عملیات عمرانی مانند احداث اتوبان همت، پوشش گیاهی آن با روند غیرخطی از بین رفته است.نتیجه گیریارزیابی عملکرد طرح­های آبخیزداری در حوزه آبخیز عظیمیه کرج نشان داد که اقدامات آبخیزداری باعث افزایش معنی­دار پوشش گیاهی در منطقه شده است. از طرفی توسعه و شهرسازی در مناطق پایین دست حوزه آبخیز، باعث از بین رفتن و تخریب پوشش گیاهی طی سنوات گذشته شده است. ارزیابی طرح­های آبخیزداری می­تواند نتایج مثبت و منفی اقدامات اجرا شده سنواتی را نمایان کند، و از این طریق می­توان در جهت رفع موانع و مشکلات آنها گام برداشت.

کلیدواژه ها:

اقدامات بیولوژیکی و بیومکانیکی ، حوزه آبخیز ، شاخص پوشش گیاهی ، تصاویر ماهوارهای