ارزیابی مشخصات جغرافیایی و ساختار تشریحی اکوتیپ های مختلف گیاه دارویی وج (Acorus calamus L.) و بررسی عملکرد فیتوشیمیایی اسانس و فعالیت بیولوژیکی عصاره های استخراج شده از اندام های گیاهی رویشگاه ها

مقاله پژوهشیمقدمه: محل رویش گیاهان در اکوتیپ ها، تهیه، تحقیق و فرآوری آنها مهم می باشد. گیاه وج با نام علمی Acorus calamus L. دارای خواص فوق العاده ای بوده که توسط دانشمندان ایرانی همچون ابوعلی سینا، ذکریا رازی و عقیلی علوی خراسانی تاکید شده است. تهیه، شناسایی و مطالعه بر روی آن به سبب سختی کار و گمان به عدم وجود این گیاه در ایران مغفول مانده و اولین مقاله ی جامع و مروری روی وج در ایران توسط نویسندگان همین مطالعه انجام شده است. این مطالعه با هدف انجام آزمایشات گوناگون جهت شناخت بیشتر از وج از نظرخواص و اثرات دارویی اسانس و عصاره ی آن صورت پذیرفت.روش ها: پس از مطالعه و بررسی های همه جانبه و میدانی از اکوتیپ های مختلف گیاه وج در ایران، از ۴ رویشگاه در سطح استان مازندران (رودپشت، گله کلاسفلی و کردخیل (F۱)، ارزفون (F۲)، پلسک (F۳) و الندان-ازنی (F۴) تهیه شد. مراحل خشک کردن، شناسایی هرباریومی، آناتومیکی و ریخت شناسی، اسانس گیری و بررسی عملکرد فیتوشیمیایی آن، تهیه ی عصاره ها و بررسی فعالیت بیولوژیکی اندام گیاه (هوایی و زیرزمینی) از مناطق مختلف ارزیابی شد.یافته ها: به دنبال یافتن اطلاعات هرباریومی و جغرافیایی گیاه وج و نتایج بررسی مشخصات موفولوژیکی و آناتومیکی اندام های آن در این پروژه مقایسه، ارائه و ازنظر گیاه شناسی تطبیق داده شد. بازده اسانس در اندام زیرزمینی نسبت به هوایی بیشتر بوده است. مجموع میزان اسانس استخراج شده از اندام زیرزمینی و هوایی در اکوتیپ F۴ بیشترین بوده است. در ۴ اکوتیپ، از اسانس های اندام های زیرزمینی و هوایی به ترتیب، ۴۰۷ پیک (با میانگین ۱۰۱/۷۵) و ۴۴۶ پیک (با میانگین ۱۱۵/۵) گزارش شد که ترکیبات دارویی همچون آسارون، سلین، کامفن و Epishyobunone مشاهده گردید. فعالیت ضد اکسایشی عصاره های آبی وج در جمعیت های مختلف قابل توجه بوده و بهترین عملکرد مربوط به عصاره ی آبی اندام زیرزمینی گیاه در جمعیت F۲ با IC۵۰  ۳/۷۴ ± ۲۲۲/۱۶۱۱ میلی گرم بر میلی لیتر بوده است.نتیجه گیری: تنوع در زیست بوم و مشخصات منطقه رویش،مهم بوده و بر عملکرد دارویی گیاهان تاثیر دارد. ترکیبات شیمیایی اسانس F۲B و F۱A عملکرد قوی تری داشته و در عصاره، اکوسیستم F۲ بهتر بوده است. در مجموع، اندام های گیاه دارای اثربخشی و عملکرد خوبی بوده و می تواند به عنوان گیاهی دارویی موثر و آنتی اکسیدان قوی (پیشگیری کننده ی سرطان) مفید باشد که جا دارد مطالعات دیگر آزمایشگاهی، حیوانی و بالینی انجام شود.

کلیدواژه ها:

وج ، اکوتیپ ، مشخصات گیاه شناسی و جغرافیایی ، اسانس ، عملکرد فیتوشیمیایی ، فعالیت بیولوژیکی