واکاوی سیاست های مهاجرتی و اثرات آن بر امنیت ملی

مهاجرت، به ویژه مهاجرت گروه های گسترده، یکی از مهم ترین پدیده های اجتماعی و سیاسی در دهه های اخیر بوده است که آثار عمیقی بر امنیت ملی کشورها می گذارد. مقاله حاضر به تحلیل سیاست های مهاجرتی جمهوری اسلامی ایران در قبال مهاجران افغانستانی و تاثیرات این سیاست ها بر ابعاد مختلف امنیت ملی ایران می پردازد و در ادامه، این سیاست ها را با سیاست های مهاجرتی اتخاذ شده در اتحادیه اروپا مورد مقایسه قرار می دهد. ورود اتباع افغانستان به ایران از دهه ۱۳۵۰ شمسی آغاز شد و با وقوع بحران های امنیتی و سیاسی در افغانستان روند آن شتاب بیشتری یافت. ایران در مقاطع مختلف، گاه با رویکردی پذیرشی و انسانی و گاه با اتخاذ محدودیت های سخت گیرانه واکنش نشان داده است. مسائل مربوط به اسکان، اشتغال، آموزش، بهداشت، و تابعیت برای مهاجران افغان در ایران به چالش های اجتماعی و اقتصادی گسترده ای تبدیل شد و بعضا بروز آسیب های اجتماعی، افزایش فقر، تبعیض و حاشیه نشینی را به همراه داشته است. در عین حال، مهاجران افغان بخش مهمی از نیروی کار صنایع، کشاورزی و خدمات ایران را تشکیل داده اند و در توسعه غیررسمی اقتصاد کشور ایفای نقش نموده اند. از منظر امنیتی، نگرانی هایی همچون قاچاق، احتمال نفوذ عناصر افراطی، تاثیرگذاری بر ساختار جمعیتی و فشار بر زیرساخت ها، دولت ایران را به سمت اعمال کنترل های شدیدتر سوق داده است. در مقابل، اتحادیه اروپا با بحران مهاجرتی سال های اخیر، دستخوش تحولات جدی در سیاست های مهاجرتی خود شده و با وضع قوانین سخت گیرانه، افزایش کنترل مرزی و تلاش برای بازگشت مهاجران غیرقانونی، تلاش نموده توازنی میان ملاحظات امنیتی و اصول حقوق بشری برقرار سازد. مقایسه سیاست های دو سوی بیانگر آن است که اگرچه اروپا دارای ساختار حقوقی و نهادی منسجم تر است، اما در عمل نیز با چالش های جدید امنیتی، فرهنگی و اجتماعی روبروست که شباهت هایی اساسی با شرایط ایران دارد. مطالعه تطبیقی این دو نمونه نشان می دهد موفقیت سیاست های مهاجرتی، نیازمند استقرار رویکردی جامع و انعطاف پذیر است که هم اقتضائات امنیت ملی، هم شرایط انسانی و اجتماعی مهاجران را مد نظر قرار دهد و بتواند ثبات، توسعه و همگرایی اجتماعی را برای جامعه میزبان تضمین نماید.

کلیدواژه ها:

مهاجرت ، سیاست مهاجرتی ، امنیت ملی ، ایران ، مهاجران افغانستانی ، اتحادیه اروپا ، اتباع خارجی ، ادغام اجتماعی ، تهدیدات امنیتی ، سیاست های بازدارنده ، چالش های اجتماعی ، سیاست های پذیرشی ، بحران مهاجرت ، حقوق بشر ، کنترل مرزی ، اقتصاد غیررسمی ، حاشیه نشینی ، قاچاق ، تغییرات جمعیتی ، چالش هویتی