فرهنگ مشارکت شهری و نقش شهرداری در نهادینه سازی آن (مطالعه مردم نگارانه در محلات شهری)

این پژوهش کیفی با رویکرد مردم نگارانه به بررسی الگوهای مشارکت شهروندان در سه محله مختلف پرداخته است. یافته ها نشان دهنده تفاوت ها و پیچیدگی های معنادار در سطح و نوع مشارکت در میان این محلات است که تحت تاثیر عوامل متعددی همچون درک متقابل بین شهروندان و شهرداری، بسترهای اعتماد محله ای، فرصت های ساختاری برای کنش مشارکتی و تجربه های تاریخی مشارکت قرار دارد. در محله ب، مشارکت شهروندان به دلیل وجود رابطه مثبت و همکارانه با شهرداری، انسجام اجتماعی بالا، و فراهم بودن زیرساخت های نهادی، در سطوح بالایی مشاهده شد. این محله دارای شوراهای فعال، نهادهای اجتماعی قوی و برنامه های ویژه برای جذب مشارکت زنان و جوانان بود که به ارتقای فعالیت های داوطلبانه، حضور در جلسات شورا و شرکت در برنامه های فرهنگی منجر گردید. بر اساس داده های کمی، درصد مشارکت در فعالیت های مختلف در محله ب به طور معناداری بالاتر از دو محله دیگر بود؛ به عنوان نمونه، مشارکت در جلسات شورایاری ۶۲٪ و فعالیت داوطلبانه ۵۴٪ گزارش شده است. در مقابل، محله ج با مشکلاتی چون بی اعتمادی نهادی، ناپایداری جمعیت، فقدان رهبری محلی پایدار و نبود زیرساخت های تسهیل گر مشارکت مواجه بود که منجر به مشارکت حداقلی و پراکنده شهروندان شد. بسیاری از ساکنان این محله مشارکت در امور شهری را بی فایده و اتلاف وقت می دانستند و حضور آنان در تصمیم گیری های شهری کمتر از ۲۰٪ گزارش شده است. محله الف وضعیت میانی داشت؛ اگرچه سطح مشارکت فرهنگی نسبتا مطلوب بود، اما به دلیل نبود سیاست های مشارکتی نظام مند و خاطرات منفی ناشی از پروژه های شهری گذشته، مشارکت ساختاری و رسمی محدود باقی ماند. این نشان می دهد که بدون اعتماد و حافظه مثبت تاریخی، فعالیت های مشارکتی نمادین و سطحی خواهند ماند. اهمیت وجود سرمایه اجتماعی قوی، اعتماد نهادی و فرصت های ساختاری را برای افزایش مشارکت موثر نشان می دهد. همچنین تحلیل اسناد و مصاحبه ها حاکی از آن است که برنامه ها و سیاست های شهرداری در فراهم کردن بسترهای نهادی نقش تعیین کننده ای دارند. پیشنهادهای پژوهش شامل تقویت زیرساخت های نهادی مشارکت، افزایش شفافیت و پاسخگویی شهرداری، حمایت از نهادهای اجتماعی محلی، توجه ویژه به زنان و جوانان و بازسازی حافظه جمعی مثبت است. ارتقاء فعالیت های فرهنگی و داوطلبانه نیز می تواند زمینه ساز مشارکت گسترده تر شود.در نهایت، این مطالعه تاکید می کند که مشارکت شهری فراتر از تمایل فردی، تابعی از تعامل پیچیده میان عوامل اجتماعی، نهادی و تاریخی است و تحقق آن نیازمند سیاست گذاری جامع و پایدار است.

کلیدواژه ها:

مشارکت شهری ، شهرداری ، مردم نگاری ، فرهنگ مشارکت ، سرمایه اجتماعی ، نهادهای محلی ، توسعه پایدار شهری