تحلیل بنیانهای اقتصادی - اجتماعی بر توسعه پراکنده ساختار فضایی شهری (مطالعه موردی: شهر صنعتی المرد)

ساختارهای فضایی شهری (Urban spatial structures: USS) نقش اساسی در شهرنشینی و توسعه شهری دارند. تعیین تاثیر ابعاد اجتماعی-اقتصادی بر الگوهای USS ساختار شهری بسیار مهم است. در فرآیند شهرنشینی اثرات اقتصادی و اجتماعی بر روی یک سیستم شهر توسط عوامل و عناصر مختلف موجب شکل گیری ساختار فضایی-کالبدی شهر می شود و ساختار شهر پراکنده در سطوح محلات از طریق تعامل فضایی در یک فضای شهری با سطح اتباطات خدماتی به عنوان پیوند بین محله ها شکل می گیرد. امروزه با توجه به رشد جمعیت و توسعه فیزیکی-کالبدی شهرها، ساختار و فرم فضایی توسعه شهری از اهمیت فراوانی برخوردار است و شهر فشرده الگوی مدیریت و توسعه شهری شهرهای فردا و رشد هوشمند می باشد. یکی از عوامل پایداری شهرها، ارتباط بین شکل و فرم فیزیکی شهر (ساختار فضایی-کالبدی) می باشد. این مقاله به بررسی و تحلیل توسعه فضایی و تجربه تراکم شهری می پردازد و وضعیت و شاخص های عمده در فرم شهر پایدار و عوامل موثر و متاثر آن می پردازد و محاسن و معایب فرم پراکنده شهر المرد (ساختار، فرم و توسعه فضایی شهر) مورد بررسی قرار خواهد داد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و تطبیقی بوده و روش گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای می باشد و جمع آوری اطلاعات شاخص های پراکنده رویی از طریق اطلاعات شناختی-عملکردی و مطالعه طرح جامع و تفصیلی شهر استخراج شده است. برای نیل به اهداف تحقیق، با بررسی مطالعات گذشته و با بهره گیری از پارامترهای لازم و تاثیرگذار با تحلیل تراکم شهری شهر المرد (ساختار فضایی اقتصادی و جمعیتی محلات شهری) و چگونگی و علل توسعه شهری پراکنده و گسترده شهر را تبیین نماید. در پایان به ارزیابی عینی و کیفی، تحلیل و مقایسه ی نظریه های مرتبط با فرم های پایدار شهری و تفاوت ها و اشتراک های آن ها و نهایتا جنبه های عملکردی و نتایج و پیامدهای عملی و واقعی نظریه ها با وضعیت شهر می پردازد و در انتها راهکارهایی ارائه خواهد گردید. بر اساس بررسی ها و تحلیل های صورت گرفته در سال های ۱۳۴۵-۸۵، مساحت شهر المرد، حدود ۶ برابر و جمعیت آن ۵ برابر افزایش یافته است. طی این سال ها، تراکم ناخالص جمعیتی شهر، از ۳.۱۳۱ نفر به ۱.۳۰ نفر در هکتار کاهش یافته است. عدم کاهش شدید تراکم ناخالص جمعیتی در سال های متفاوت، بیانگر گستردگی بیش از حد شهر و خالی ماندن فضاهای زیاد و غیرفعال سطوح شهری در محدوده شهر المرد و در نهایت توسعه افقی و گسترده-پراکنده محلات شهر المرد می باشد که این امر باعث ناپایداری شهری در توزیع بهینه خدمات و دسترسی به امکانات برای ساکنان شهر و افزایش هزینه های زیرساختی و اتلاف انرژی شده است. بنابراین ساختار فضایی بر روی تراکم و کارایی اقتصادی شهر تاثیر می گذارد. تراکم خالص مسکونی در سال ۸۵ برابر با ۸۵.۸۵ نفر در هکتار و در سال ۹۵ برابر با ۷۳ نفر در هکتار و تراکم جمعیتی برابر با ۲۹ نفر در هکتار می باشد.

کلیدواژه ها:

پراکنده رویی شهری ، توسعه فضایی ، زیست پایدار ، رشد هوشمند شهر ، المرد