بررسی فعالیت‎های‎ اقتصادی تجارتخانه کوزه ‎کنانی و چالش‎ های آن در مشهد دوره پهلوی: از صادرات تا تولید صنعتی

حاج کاظم کوزه‎کنانی (متوفی ۱۳۱۶ش.) یکی از تجار ثروتمند و تاثیرگذار مشهد در دوره پهلوی اول بود. او پس از انقلاب ۱۹۱۷م. روسیه و تسلط بلشویک‎ها، از بخارا به مشهد مهاجرت کرد و توانست در سال‎های بحران اقتصادی ایران برخلاف بسیاری از تجار که ورشکست شدند، تجارتخانه پررونقی در مشهد تاسیس کند و شعبات متعددی از آن‎ را در داخل و خارج از ایران با مرکزیت مشهد دایر نماید. تجارتخانه کوزه‎کنانی در ردیف تجارتخانه های درجه اول خراسان در اوایل دوره پهلوی بود. پژوهش حاضر درصدد است به این سوالات پاسخ دهد که تجارتخانه کوزه‎کنانی در چه زمینه‎هایی فعالیت می‎کرد؟ کوزه کنانی چه راهکارهایی برای رونق اقتصادی تجارتخانه‎اش اندیشید؟ و مهم ترین چالش‎های تجارتخانه‎اش چه بود؟ تحقیق حاضر تلاش دارد با تکیه بر اسناد و نشریات به شیوه توصیفی-تحلیلی، وضعیت تجارتخانه کوزه‎کنانی را طی دو دهه بررسی کند. این پژوهش نشان داد کوزه‎کنانی در مشهد فعالیت‎های تجاری‎اش را توسعه داد و پس از مسافرت به اروپا و مطالعه، علاوه بر صادرات و واردات، به جنبه‎های تولیدی، کسب امتیازات انحصاری و وارد کردن کارخانه‎های جدید توجه کرد. او برای عملی کردن اهدافش به دنبال دریافت امتیاز انحصاری کارخانه روغن‎کشی، نخ‎ریسی، متقال‎بافی، کبریت‎سازی و سدسازی و حتی واردات گوسفند قره‎گل برای تولید پوست رفت و توانست کارخانه‎های پنبه‎پاک‎کنی، سیگارسازی، شکلات‎سازی، تعمیر اتومبیل و ریسمان‎بافی دایر کند. فعالیت‎های او در زمینه‎های مختلف با قوانین پیچیده اداری، سوء‎استفاده‎ها و اعمال نفوذ ماموران دولتی همراه شد که موانعی برای پیشرفت فعالیتش ایجاد ‎کردند. با وجود این، تجارتخانه کوزه‎کنانی در زمینه تولید شکلات، سیگار و پوست قره‎گل از پیشگامان اقتصادی بود ولی با مرگ وی، پسرانش به جای تولید، بیشتر به صادرات روی آوردند.

کلیدواژه ها:

تجارت خارجه ، صادرات ، صنایع جدید ، کوزه‎کنانی ، مشهد