بررسی تحول شکلی گنبدهای شلجمی با گریو بلند در خراسان بزرگ از دوره تیموری تا صفوی

یکی از انواع گنبدها در معماری دوره اسلامی، گنبد شلجمی است. این گنبد برای نخستین بار در دوره تیموری و بر آرامگاه خواجه احمد یسوی اجرا شد. اندکی بعد، به یکی از رایج ترین الگوهای دوره تیموری مبدل و تا سده های متاخر اسلامی ادامه یافت. در این پژوهش تلاش می شود تحول شکلی گنبدهای شلجمی از دوره تیموری تا صفوی در جغرافیای خراسان بزرگ موردبررسی و ارزیابی قرار گیرد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و برای جمع آوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی استفاده شده است. این پژوهش نشان می دهد حداقل سه نسل متفاوت گنبدهای شلجمی در دوره اسلامی وجود داشته است. نسل اول گنبدهای شلجمی با خیاره های عمودی خیلی زود جای خود را به دومین نسل گنبدها داد. نسلی که با دوری از خیاره های عمودی، دارای گنبدهای کلاهخودی با نوک کمابیش تیز است. تغییر در اندازه گریو (ساق گنبد) و گنبد، وجه مشخصه نسل دوم گنبدهای شلجمی است. نسل سوم گنبدهای شلجمی دارای گریو بلند و گنبدهای مایل به کلاهخودی است. این نسل از گنبدهای شلجمی، نسبت به دو نسل قبل، از ارتفاع کمتری برخوردار است.

کلیدواژه ها:

گنبد شلجمی ، گریو ، دوره تیموری ، دوره صفوی ، خراسان بزرگ