نقش معماری اقلیمی در مدیریت و توزیع منابع آب؛ مطالعه تطبیقی میان سمنان و شیراز با تاکید بر نظام های سنتی آبرسانی

در مناطق خشک و نیمه خشک ایران، بحران منابع آب به یکی از مهم ترین چالش های توسعه پایدار شهری تبدیل شده است. در این میان، معماری اقلیمی سنتی ایران با بهره گیری از نظام های بومی آبرسانی، نقش مهمی در مدیریت، ذخیره سازی و توزیع منابع آب ایفا می کرده است. این مقاله با هدف تحلیل تطبیقی دو نمونه شهری، به بررسی نقش معماری اقلیمی در مدیریت و توزیع منابع آب در شهرهای سمنان و شیراز پرداخته است؛ با تاکید ویژه بر نظام های سنتی آبرسانی همچون میدان آب پخش کن (پارا) در سمنان و سیستم های قنات و جریان طبیعی در بافت سنتی شیراز. روش تحقیق بر پایه تحلیل کیفی، مرور متون علمی و داده های میدانی حاصل از بازدیدهای میدانی در هر دو شهر است. در سمنان، نظام متمرکز و ساختارمند پارا امکان تقسیم عادلانه آب میان بخش های مختلف شهر را فراهم می کرد، درحالی که در شیراز، گردش آب در فضاهای باغی و حوض خانه ها بر پایه هندسه و شیب طبیعی زمین سامان می یافت. یافته ها نشان می دهند که مدرن سازی سامانه های آبرسانی بدون توجه به این ساختارها، منجر به بروز بحران هایی چون افت شدید سطح آب زیرزمینی (8.6 متر طی دو دهه در سمنان) و کاهش کیفیت منابع آبی شده است. در مقابل، حفظ برخی ساختارهای سنتی در شیراز، موجب پایداری نسبی بیشتر شده است. نتیجه تحقیق بر ضرورت بازنگری در سیاست گذاری های کالبدی و آبی با رویکرد همساز با اقلیم تاکید دارد. احیای اصول معماری سنتی، همراه با بهره گیری از فناوری های نوین، می تواند راهکاری پایدار برای مدیریت منابع آب در بافت های شهری امروز باشد.

کلیدواژه ها:

معماری اقلیمی ، منابع آب ، نظام سنتی آبرسانی ، میدان آب پخش کن ، سمنان ، شیراز