اقدام پژوهی:بازنمایی زن در ادبیات داستانی دفاع مقدس با رویکرد فمنیسم انتقادی

ادبیات داستانی دفاع مقدس یکی از مهم ترین گونه های ادبی پس از انقلاب اسلامی ایران است که توانسته بخش مهمی از حافظه ی تاریخی، اجتماعی و فرهنگی کشور را در قالب روایت های داستانی حفظ و بازآفرینی کند. در این میان، حضور و بازنمایی زنان در این نوع ادبیات همواره موضوعی مهم و چالش برانگیز بوده است. این پژوهش با رویکرد فمینیسم انتقادی به تحلیل نحوه ی بازنمایی زنان در ادبیات داستانی دفاع مقدس می پردازد و تلاش دارد الگوهای بازتولیدشده ی جنسیتی، نقش های کلیشه ای و یا فراتر رفتن از آن ها را بررسی کند. فمینیسم انتقادی به عنوان یک شاخه از نظریه های فمینیستی، ساختارهای قدرت، سلطه و نابرابری جنسیتی در متون ادبی را مورد واکاوی قرار می دهد. بر این اساس، تحلیل حاضر نشان می دهد که زنان در بسیاری از داستان های دفاع مقدس، در نقش هایی همچون مادر شهید، همسر مقاوم، یا پرستار فداکار بازنمایی شده اند. این نقش ها گرچه در راستای تقویت گفتمان مقاومت و ایثار تعریف می شوند، اما در بسیاری موارد بازتولید نگرش های سنتی نسبت به زن نیز به شمار می آیند. با این حال، نمونه هایی از داستان هایی نیز وجود دارد که در آن ها زنان با کنشگری مستقل، آگاهی اجتماعی و درگیری مستقیم با جنگ، به بازتعریف نقش زن در این ژانر ادبی پرداخته اند. از منظر فمینیسم انتقادی، تحلیل این بازنمایی ها می تواند به درک عمیق تری از چگونگی شکل گیری هویت زنانه در بافت تاریخی دفاع مقدس منجر شود. همچنین، می توان نسبت میان گفتمان رسمی و ادبیات داستانی را در خصوص زنان مورد بررسی قرار داد. این مطالعه درصدد است تا با تکیه بر نمونه های شاخص داستانی، تحلیلی میان متنی و انتقادی از تصویر زن در این حوزه ارائه دهد و به پرسش هایی درباره نقش زنان، حدود آزادی آن ها، بازتولید یا گسست از کلیشه ها و نحوه شکل گیری گفتمان زنانه در بستر جنگ پاسخ دهد.

کلیدواژه ها:

ادبیات دفاع مقدس ، بازنمایی زن ، فمینیسم انتقادی ، نقش جنسیتی ، گفتمان جنگ ، کلیشه های زنانه ، ادبیات مقاومت ، هویت زنانه ، نقد ادبی ، تحلیل گفتمان.